Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti

417

 

 

"Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti"  

xalqaro onlayn ilmiy-amaliy konferensiya materiallari 

 

tuzatishda  samarali  yordam  beradi.  Nafas  mashqining  keng  tarqalgan,tajribali 

boshlang‘ich  sinf  o‘qituvchilari  foydalanadigan  quyidagi  turlarini  o‘quvchilar  sevib 

bajaradilar: 

Dastlabki  holat:  Gavda  to‘g‘ri,  oyoq  tovonlari  bir-biridan  yelka  tengligida  ochiladi. 

Qo‘llar oldinga cho‘ziladi. 1. Tovon ko‘tarilib panja uchida turiladi.Qo‘llar ikki yonga 

ochiladi.  Burun  orqali  chuqur  nafas  olinadi.  2.  Dastlabki  xolatga  qaytadi  va  og‘izdan 

nafas chiqariladi. Yoki o‘quvchilar burundan chuqur nafas olib ichlarida 1 dan 10 gacha 

sanaydi va og‘izdan nafas chiqariladi. 

Lab, til, jag‘ mashqlari juda sodda, lekin, o‘quvchilar uchun qiziqarli. Bularga labni 

cho‘chchaytirish, tilni aylantirish, jag‘ni aylantirish kabilar kiradi. Badiiy asarni ifodali 

o‘qishda nafas va ovoz kabi diksiyaning ham o‘ziga xos o‘rni bor.  

Diksiya  so‘zlarni  aniq  va  burro  talaffuz  qilish,  ya’ni,  nutq  tovushlarini  talaffuz 

qilish me’yoridir. Nutq tovushlarini talaffuz qilish me’yorini o‘rgatishda unli tovushlarni 

aniq-ravshan, urg‘u bilan aytiladi.  

Boshlang‘ich sinflarda sinfdan tashqari o‘qish uchun tanlangan matnni o‘qishdan 

oldin quyidagi diksion mashqlarni bajarish o‘rinlidir: Unli tovushlar mashqi: A-O-I-U-

O‘-E  

Undosh tovushlar mashqi: P-B,K-G,T-D,S-Z 

Undosh tovushlarga unli tovushlarni qo‘shib, bo‘g‘in hosil qilish: 

RI-RE-RA-RO-RO‘-RU-RI 

Qo‘shaloq undoshli bo‘g‘inlar tashkil etish: 

FISSI,KEPPE,SARRA,GOBBO,SO‘ZZO‘,BUFFU. 

Takrorlanuvchi undoshli bo‘g‘inlar: 

TURP ,KSERKS,KNEG,KENG,DRAPP,DRRR. 

Undoshlar  mashqini  o‘tkazish  jarayonida  nafas  va  ovozga  ham  e’tibor  beriladi, 

undoshlarni o‘zaro bog‘lab talaffuz etiladi. 

Tez  aytishlar  aytish:  Oq  choynakka  oq  qopqoq,  ko‘k  choynakka  ko‘k  qopqoq.  G‘ani 

g‘ildirakni g‘ildiratdi.  

O‘quvchilar ifodali o‘qish asoslarini mustahkam egallashlari uchun boshlang‘ich 

sinf  o‘qituvchisi  nutq  texnikasi  bo‘yicha  bu  kabi  mashqlarni  muntazam  o‘tkazishga 

e’tibor berishi kerak. 

Urg‘u ham ifodali o‘qishning asosiy vositalaridan biri bo‘lib, u ta’kidlash, alohida 

e’tibor  qaratish  uchun  xizmat  qiladi.  Urg‘u  so‘zlarni  to‘g‘ri  talaffuz  etishga,  ma’noni 

to‘g‘ri  va  to‘la  anglashga  yordam  beradi.  Ma’lumki,  urg‘u  ilmiy  adabiyotlarda  leksik 

urg‘u, dinamik, ritmik urg‘u, mantiqiy urg‘u, traditsion urg‘u, psixologik urg‘u kabi bir 

necha turga bo‘lib o‘rganiladi.  

O‘qituvchi  namunali  o‘qishda  urg‘uning  barcha  turlariga  e’tibor  berib  o‘qiydi. 

Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga esa soddaroq tarzda, so‘z urg‘usi tushgan bo‘g‘indagi 

---