Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti

348

 

 

"Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti"  

xalqaro onlayn ilmiy-amaliy konferensiya materiallari 

 

bolalarga o‘qish uchun kitoblarni tavsiya etishda zamon va jamiyat rivoji xususiyatlarini 

hisobga  olish  hamda  ularning  o‘qishiga  rahbarlik  qilishda  ilg‘or  an’analardan 

foydalanish;  bolalarning  psixofiziologik,  neyropsixologik,  yosh  va  individual 

xususiyatlari, bilish imkoniyati, qobiliyati, qiziqishlarini hisobga olish lozim.  

  

O‘qish madaniyati keng qamrovli tushuncha bo‘lib, kitobga qiziqish va uni sevish, 

kitob bilan ishlash haqidagi maxsus bilimlarga ega bo‘lishni, shuningdek, kitobdan to‘liq 

foydalanishga yordam beruvchi ko‘nikma va malakaga ega bo‘lishni taqozo etadi. Shu 

bilan  birga  hozirgi  vaqtda  “kitobxonlik  madaniyati”,  “mutolaa  madaniyati”,  “axborot 

madaniyati”,  “axborot  iste’moli  madaniyati”  kabi  atamalar  ham  keng  qo‘llanilmoqda. 

Xo‘sh,  kitob  mutolaasi  nima?  “Mutolaa”  so‘zi  arabcha  “o‘qish”  degan  ma’noga  ega 

bo‘lsa-da,  bugungi  kunda  u  kitob  o‘qishdan  ko‘ra  kengroq  tushunchani  anglatmoqda. 

Mutolaa  ko‘nikmasi  ijtimoiy  guruhlar,  uyushmalar  va  alohida  individlarning  umumiy 

ma’lumot  olishga  yo‘naltirilgan  jarayoni,  xulq-atvor  va  faoliyatlari  mazmuni  hamda 

tarkibiy tizimlarida yuz beruvchi o‘zgarishlar majmuini ifodalovchi bilimlar, me’yorlar, 

ijtimoiy  hodisalar  asosida  yuzaga  keladi.  O‘qish  madaniyatini  shakllantirish  asosida 

“kitobxonlik madaniyati” tarkib toptiriladi. Chunki aynan o‘qish madaniyatini egallagan 

shaxsga  nisbatan  “kitobxon”  atamasini  qo‘llash  mumkin.  Kitobxonlik  madaniyati 

o‘qilgan  kitoblar  soni  bilan  belgilanib  qolmasdan,  balki  u  tushunib  o‘qish,  o‘qilgan 

kitobning ahamiyatini anglab yetish, o‘z faoliyatida qo‘llay olishga doir amaliy faoliyat 

tajribasini  o‘zida  aks  ettiradi.  Ana  shu  sababli  kitobxonlik  madaniyati  fan  darajasiga 

ko‘tarilishi,  nafaqat  kitob  mutolaasini  targ‘ib  etish,  balki  muntazam  kitob  o‘qishga 

odatlanish,  o‘qish  uchun  kitobni  to‘g‘ri  tanlay  olish,  voqelik  bilan  dialogga  kirishishi 

asosida o‘z-o‘zini anglashga erishish o‘ta muhimdir. 

  

Bolalarda  mutolaa  ko‘nikmalarini  shakllantirish  tizimi  quyidagi  komponentlarni 

o‘zida aks ettiradi: 

1) mutolaa texnologiyasi – o‘quvchining tez yoki sekin o‘qishi. Bolaning matnni o‘qish 

tezligi,  o‘qilgan  ma’lumotlarning  olingan  axborotini  tahlil  qilish  tezligi,  intellektual 

salohiyati kabi omillarga bevosita bog‘liqdir; 

2) mutolaa darajasi – o‘quvchining ma’lumotni anglash darajasi. Mutolaa darajasi  

quyidagi ko‘rinishlarda namoyon bo‘ladi:  

– o‘quvchi matnning mazmunini anglab, hikoya qilinayotgan voqeaning syujetini hamda 

uning asosiy jihatlarini eslab qoladi;  

–  o‘quvchi  matnning  mazmunini  hamda  syujetini  anglab,  voqealar  rivojini  ma’lum 

darajada bashorat qila olish qobiliyatini namoyon qiladi;  

– o‘quvchi matnga va unda hikoya qilinayotgan voqeaga o‘zining mustaqil munosabatini 

bildirib, qahramonlarning xatti-harakatlarini baholay oladi hamda asar epizodlarini tahlil 

qila oladi;  

– o‘quvchi matnning mazmunini to‘la anglab, voqeani mustaqil tahlil qila oladi.  

---