Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7- sinfi uchun darslik


Ko‘phadni birhadga ko‘paytirish



Download 3,2 Mb.
Pdf ko'rish
bet31/66
Sana11.06.2022
Hajmi3,2 Mb.
#654512
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   66
Bog'liq
algebra 7 uzb

Ko‘phadni birhadga ko‘paytirish
Istalgan ko‘phadni birhadga ko‘paytirish ham xuddi shun-
day bajariladi, masalan:
(
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
)
-
-
=
-
+ -
-
=
= -
+
-
+
-
=
-
-
-
+
+
-
= -
+
-
2
2
2
2
3
2
2
3
2
2
2
2
2
2
3
2
3
4
2
4
3
4
8
12
;
3
4
5
5
3
5
4
5
5
5
15
20
25
.
n m
nm
nm
n m
nm
nm
nm
n m
n m
a
ab
c
bc
a
bc
ab
bc
c
bc
a bc
ab c
bc
Ko‘phadni birhadga ko‘paytirish uchun ko‘phadning har
bir hadini shu birhadga ko‘paytirish va hosil bo‘lgan ko‘payt-
malarni qo‘shish kerak.
Ko‘phadni birhadga ko‘paytirish natijasida yana ko‘phad
hosil bo‘ladi. Hosil bo‘lgan ko‘phadni uning barcha hadlarini
standart shaklda yozib, soddalashtirish kerak. Oraliqdagi nati-
16-
12- rasm.
b
3a
a
2b
c
O‘lchamlari 12- rasmda ko‘rsatilgan
to‘g‘ri burchakli parallelepiðedni qaray-
miz. Uning hajmi asosining yuzi bilan
balandligining ko‘paytmasiga teng:
(

+ 2


c
)(3
ab
).
Bu ifoda 
a
+ 2
b
+
c
ko‘phad bilan 3
ab
birhadning ko‘paytmasi bo‘ladi.
Ko‘paytirishning taqsimot qonunini
qo‘llab, bunday yozish mumkin:
(
a
+ 2
b
+
c
)(3
ab
) =
a
(3
ab
) + 2
b
(3
ab
) +
+
c
(3
ab
) = 3
a
2
b
+ 6
ab
2
+ 3
abc
.


85
jalarni yozmasdan, birhadlarni og‘zaki ko‘paytirib, birdaniga
javobni yozish ham mumkin, masalan,
(
)
2
2
2
2
3
3
1
3
2
2
3
2
4
2
.
æ
ö
-
+
-
-
=
-
+
ç
÷
è
ø
ab
ab
a
b
a b
a b
ab
Birhadni ko‘phadga ko‘paytirish ham shunga o‘xshash ba-
jariladi, chunki ko‘paytuvchilarning o‘rinlarini almashtirish
bilan ko‘paytma o‘zgarmaydi, masalan, 4
pq
(3
p
2
-
q
+ 2) =
= 12
p
3
q
-
4
pq
2
+ 8
pq
.
Ko‘phad va birhad ko‘paytmasini toping 
(274

278):
274.
1)
( ) (
)
-
m
5 · 10 +
;
3)
(
)
-
y
1
7
2 -5 ·
;
2)
(
)
-
-
x
1 ·
2
2 +
;
4)
(
) (
)
-
-
m
n
2 +3 · 10 ;
275.
1)
(
)
;
-
a b n
3)
(
)
6 5
2 ;
-
-
x y
x
2)
(
)
5
2 ;
-
x + y
z
4
4)
(
)
2
1 .
- +
x
x
x
276.
1)
(
)
7
2
3 ;
+
ab a
b
3)
(
)
-
2
2
2
12
;
p q q p q
2)
(
)
+
2
5
15
3 ;
a b
b
4)
(
)
-
2
3
3
2
.
xy xy
x
277.
1)
(
)
17 5
6
;
+
-
a a
b
ab
3
3)
(
)
+
+
2
3
5
6
7 ;
x y x
y
z
2)
(
)
2
8
3
;
-
+
ab b
ac c
2
4)
(
)
+
+
2
2
2
2
3
.
xyz x
y
z
278.
1)
-
a b
ab
a b
3 2
4
3
1
3
4
2
4
3
;
2)
+
2 4
3
3
2
1
3
3
2
2
.
a b
a b
ab
M a s h q l a r
(
)
2
2
2
2
3
3
1
3
2
2
3
2
4
·
2
.
-
+
-
-
=
-
+
ab
ab
a
b
a b
a b
ab


86
Ifodani soddalashtiring 
(279

281):
279.
1)
(
) (
)
2
3 3
2 ;
-
-
-
6
3
t
n
t
n
3)
(
) (
)
2 3
2
5 2
3
;
-
-
-
-
x
y
y
x
2)
(
)
(
)
4
;
-
-
-
5
2
3
a b
a
b
4)
(
)
(
)
6 5 7
.
-
+
7 4
3
p+
p
280.
1)
(
)
(
)
-
-
-
2
2
1 3
2 2 ;
x
x
x
x
2)
(
)
(
)
-
-
-
2
2
4
3 2
3
4 3 ;
a
b
b
a
b b
3)
(
) (
)
(
)
2 3
4
3
7
7 2
7 ;
a
+
+
-
-
-
a
a
4)
(
) (
)
(
)
5
3
6 3
4 .
- -
- +
-
3 2
1
x
x
x
281.
1)
(
)
(
)
(
)
5
0,
0,7
8 0,7 0,4
;
-
-
+
-
0,8
1
4
1
y
y +
y
2)
-
+
+
1
1
2
4
2
x
x
1
1
2
2
3
1
;
3)
-
-
-
x
x
5 1
1
4 1
3
4 5
5
5 4
4
;
4)
(
)
(
)
(
)
4
1,3
5 0,1
1,62 .
+
-
-
+
-
0,2 5
6
0,25
y
y
y
282.
Algebraik ifodaning qiymatini toping:
1)
(
)
(
)
+
-
+
=
= -
7 4
3
6 5
7 , bunda
2,
3;
a
b
a
b
a
b
2)
(
) (
)
+ -
-
-
2
1
2
1 , bunda =10, = 5;
a b
b a
 
a
b
3)
(
)
(
)
-
+
-
=
= -
2
2
2
2
3
4
4
3
, bunda
10,
5;
ab a
b
ab b
a
a
b
4)
(
)
(
)
-
-
+
= -
= -
2
2
4
5
3
5
4
, bunda
2,
3.
a
a
b
a
a b
a
b
Ko‘phadni ko‘phadga ko‘paytirish
Ushbu masalani qaraylik.
Masala.
O‘lchamlari 13- rasmda ko‘rsatilgan shkaflar bi-
lan to‘silgan devor sirtining yuzini toping.
Shkaflar bilan band bo‘lgan devorning sirti tomonlari
2

+
c
+ 2

= 4

+
c
va 
a
+
b
+
a
= 2

+
b
bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchakdan iborat. Bu to‘g‘ri to‘rtburchak-
ning yuzi 

= (4

+
c
)(2

+
b
) ga teng. 
(4
a
+
c
)(2
a
+
b
) ifoda (4
a
+
c
) va (2

+
b
) ko‘phadlarning
ko‘paytmasidir.
17-


87
Sonlarni ko‘paytirishning taqsimot qonunini qo‘llab,

= (4

+
c
)(2

+
b
)
 
= 4
a
(2

+
b
)
 
+
c
(2

+
b
)
kabi yozish mumkin. So‘ngra, 4
a
(2

+
b
) = 8
a
2
 
+ 4
ab
va
c
(2

+
b
) = 2
ac 
+
bc
bo‘lgani uchun 

= 8
a
2
 
+ 4
ab 
+ 2
ac 
+
bc
.
13- rasm.
Shunday qilib, mazkur ko‘phadlarning ko‘paytmasini to-
pish uchun 4
a
+

ko‘phadning har bir hadini 2
a
+
b
ko‘p-
hadning har bir hadiga ko‘paytirish va natijalarni qo‘shishga
to‘g‘ri keldi. Ixtiyoriy ikkita ko‘phadni ko‘paytirish ham xuddi
shunday bajariladi, masalan,
(
) (
)
(
) (
)
(
) (
)
-
-
=
×
+
× -
+ -
×
+
+ -
× -
=
-
-
+
=
-
+
2
2
2
2
7
2
3
5
(7 ) (3 ) (7 )
5
2
(3 )
2
5
21
35
6
10
21
41
10
.
n
m
n
m
n
n
n
m
m
n
m
m
n
nm
mn
m
n
nm
m
Ko‘phadni ko‘phadga ko‘paytirish uchun birinchi ko‘p-
hadning har bir hadini ikkinchi ko‘phadning har bir hadiga
ko‘paytirish va hosil bo‘lgan ko‘paytmalarni qo‘shish kerak.
Ko‘phadni ko‘phadga ko‘paytirish natijasida yana ko‘phad hosil bo‘-
ladi. Hosil qilingan ko‘phadni standart shaklda yozish kerak.
2a
c
2a
a
b
a
(
) (
)
-
-
=
-
-
+
2
2
7
2
3
5
21
35
6
10
.
n
m
n
m
n
nm
mn
m


88
Masalan,
(
)(
)
-
+
-
=
-
-
+
+
+
-
=
-
-
+
-
2
2
2
2
2
4
3
5
10
2
20
4
15
3
10
2
20
19
3 .
a
b
c
b c
ab
ac
b
bc
bc
c
ab
ac
b
bc
c
Bir nechta ko‘phadni ko‘paytirishni navbatma-navbat ba-
jarish kerak, masalan,
(
)(
)(
)
(
)
(
)
+
+
-
=
+
+
-
=
=
-
+
-
+
-
=
-
-
2
2
3
2
2
2
2
3
3
2
3
2
3
3
2
3
3
3
9
2
6
7
6 .
a b a
b a
b
a
ab
b
a
b
a
a b
a b
ab
ab
b
a
ab
b
Ko‘phadlarni ko‘paytiring 
(283

291):
283.
1)
(
) (
)
;
+
+
a
a
2
3
3)
(
)
(
)
;
+
-
m
n
6
1
2)
(
) (
)
1
4 ;
-
+
z
z
4)
(
) (
)
4
5 .
+
+
b
c
284.
1)
(
) (
)
4
3 ;
-
-
c
d
3)
(
) (
)
;
x + y
x +
1
2)
(
) (
)
10
2 ;
-
- -
a
a
4)
(
) (
)
.
- +
- -
p q
q
1
285.
1)
(
) (
)
;
2
1
4
x +
x +
3)
(
) (
)
3
2 2
1 ;
-
-
m
m
2)
(
) (
)
2
5
;
-
a+
a
3
4
4)
(
) (
)
3
4
.
-
-
5
p
q
p q
286.
1)
+
-
a
b
a
b
1
1
2
2
3
3 ;
3)
-
+
1
1
3
3
a
b
a
b
2
2 ;
2)
(
) (
)
0,3
0,3 ;
-
+
m m
4)
(
) (
)
.
-
0,2
0,5
0,2
0,5
a+
x
a
x
287.
1)
(
) (
)
;
+
+
a
b
a b
2
2
3)
(
) (
)
2
2
2
2
a
b
a b
+
+
;
2)
(
) (
)
2
2
2
2
5
6
6
5
;
x
y
x
y
-
-
4)
(
)
(
)
2
2
1
3 .
x
x
x
+
+
+
288.
1)
(
)
(
)
2
2
;
-
+
+
2
2
4
a b
a
ab b
2)
(
)
(
)
2
2
9
6
4
;
-
+
+
2
3
a
b
a
ab
b
3)
(
)
(
)
;
-
2
2
5
3
25
15
+ 9
x + y
x
xy
y
4)
(
)
(
)
2
6
4
.
ab
b
-
+
2
3
2
9
a+ b
a

Download 3,2 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   66




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish