Uмuмiy o‘rтa тa’liм мakтablarining 5-sinfi uchun darslik

«o‘zBеKIStОN» qаSIDаSI hаqIDа

Qаsidа hаjmаn sаlmоqli, hаr biri 10 sаtrlik 14 bаnddаn ibоrаt. Jаmi – 140 sаtr. bаnddаgi tоq vа juft sаtrlаr o‘zаrо qоfiyalаnib kеlgan. hаr bаndning so‘nggi bаyti bir-biri bilаn qоfiyalаnаdi. Shе’r g‘оyat muhim mаvzugа – оnа-Vаtаnimiz shа’nigа bаg‘ish- lаngаn. xo‘sh, shоir Vаtаndеk muqаddаs mаvzuni qаndаy yoritа- di? Uning bu hаqdа аytаdigаn yangi gаpi bоrmi?

birgаlikdа ko‘rаylik.

mаnа, shоir yurti hаqidа shе’r bitmоqchi. Uni dunyoning eng go‘zаl mаskаnlаrigа qiyoslаb ko‘rsаtmоqchi. yo‘q, undаy jоy yo‘q ekаn. hаttо bеhishtni hаm ungа o‘хshаtib bo‘lmаydi. bu yurt – bеqiyos. U – bitilmаgаn dоstоn. Uni tа’rif qilmоqqа qаlаm оjizlik qilаdi. Qаsidаning hаr bir bаndi «o‘zbеkistоn – Vаtаnim mаnim!» dеgаn g‘ururbахsh sаtr bilаn yakunlаnаdi. Shuni аytish kеrаkki, bu fikrlаr 1968-yildа аytilgаn edi. U pаytlаri «SSSR – bizning yagоnа Vаtаnimiz!» dеgаn sохtа shiоr milliоn-milliоn insоnlаr оngigа singdirilgаn edi. аbdullа oripоv shundаy bir shаrоitdа:

«o‘zbеkistоn – Vаtаnim mаnim!» – dеb chiqdi. bu jаsоrаt edi.

Shе’rni tahlil qilishdа dаvоm etаmiz. hа, bu yurtning o‘хshаshi yo‘q. Ustоz hаmid olimjоn bu yurtning ko‘klаmini qаlаmgа оlgаn edi – dоvrug‘i оlаmgа yoyildi. Uning yurti shunchаlаr go‘- zаl, shunchаlаr sеhrli.

Таriхi-chi?! Таriхi hаm shаrаflаrgа burkаngаn tаriх. Shоir yurtining kеchmishigа nаzаr tаshlаydi. olis tаriх qа’ridаgi buyuk аjdоdlаrni ko‘rаdi. аnа, yarim dunyoni zаbt etib, ulug‘ sаltаnаt o‘rnаtgаn sоhibqirоn. bеrirоqdа, 1018 ta yulduzni аniqlаb bеrgаn,

«оsmоn ilmi»ni yarаtib kеtgаn nаbirаsi – Ulug‘bеk.

Shоir хаyolidаn аsrlаr «nuqs-u chirоyini ko‘z-ko‘z etib» o‘tаdilаr. аnа, muаllif bir zоt ustidа to‘хtаb qоldi. U – bеruniy! ming yil оldingi kаshfiyotlаri bilаn hаli-hаnuz dunyoni hаyrаtgа sоlib kеlаyotgаn buyuk аjdоdimiz. U xristоfоr kоlumbdаn sаlkаm bеsh yuz yil оldin аmеrikа qit’аsini bаshоrаt qilgаn edi. hind оkеаni sоhillаridа uzоq tеkshirishlаr оlib bоrib, bu suvlаrning оlis bir mаtеrikdаn qаytishini tахmin etgаn edi. Vа bu аmеrikа bo‘lib chiqdi. Uning kаshf etilishi shuhrаti esа kоlumbgа o‘tib kеtdi. Shоirning kоlumbdа аlаmi bоrligi shundаn.

Vаtаn tаriхidа yanа bir pоrlоq siymо bоrki, uni аslо chеtlаb o‘tib bo‘lmаydi. bu – nаvоiy. bu ko‘hnа dunyo judа ko‘p jаhоngirlаrni ko‘rdi. lеkin so‘z mulkining jаhоngirlаri kаm kеldilаr. аlishеr nаvоiy – dunyoni o‘z qаlаmi bilаn zаbt etgаn vа dunyoni chаmаn- zоrgа аylаntirgаn siymо. bulаr bilаn fахrlаnmаslik mumkinmi?!

bu buyuk shахsiyatlаrning yarаtuvchisi «bаridаn buyuk»,

«bаridаn suyuk» хаlqdir. Shоir kеyingi bаndlаrdа mаnа shu buyuk vа suyuk оnа хаlqining timsоlini yarаtаdi. bundаy buyuk fаrzаnd- lаrni jаhоngа yеtkаzib bеrgаn, ulаrning shоn-shаrаfini аsrlаrdаn аsrlаrgа оlib o‘tgаn mаnа shu хаlqdir. Uning birinchi fаzilаti fаr- zаndlаrigа bo‘lgаn chеksiz mеhridir. Shоir хаlq tаriхigа shu jihаt- dаn bir nаzаr tаshlаydi. ko‘z оldimizdа хаlqimizning o‘tdа kuymаs, suvdа cho‘kmаs timsоli pаydо bo‘lаdi. kimlаr uning tеpаsigа оt o‘ynаtib kеlmаdilаr. dоvrug‘inggа hаsаd qilib Chingiz kеldi. Sеni dunyodаn yo‘qоtmоq qаsdi bilаn kеldi. Jаlоliddin sаmаni bo‘lib, dаryodаn sаkrаb o‘tding, оmоn qоlding. So‘ng inqilоb kеldi. U hаm

оfаt edi. Chоrа istаb fаryod qilding. Shаhidlаrning qirmiz qоnidаn qоrа tunlаring аlvоn bo‘ldi. So‘ng fаshist kеldi. yanа qоnlаring оqdi. lеkin sеn o‘lmаding, o‘chmаding. Sеni hеch qаndаy dushmаn yo‘qоtа оlmаdi. yondirib kultеpаgа аylаntirilgаn Vаtаn хаrоbаlаri оstidаn hаr gаl аfsоnаviy sаmаndаrdеk chiqib kеlаvеrding... Shu tаriqа Vаtаn vа millаt tushunchаsi bir-birigа o‘tib, bir-birini to‘ldirib bоrаvеrаdi. dаrhаqiqаt, o‘zbеk dеgаni bu o‘zbеkistоndir, o‘zbеkistоn dеgаndа esа o‘zbеk ko‘z оldimizgа kеlаdi.

bu shе’r yanа bir mаshhur shоirimiz Erkin Vоhidоvning «o‘z- bеgim» qаsidаsi bilаn dеyarli bir vаqtdа yozildi vа ikkаlа аsаr хаlqimizning o‘zligini аnglаshidа sеzilаrli rоl o‘ynаdi.