Umumiy metallurgiyaga

 
Nazorat savollari 
1.  Sementatsiyadan asosiy maqsad nima? 
2.  Misni  sulfat  kislota  eritmasidan  temir  bilan  cho‘ktirish  jarayoni  nimaga 
asoslangan? 
3.  Misni temir bilan cho‘ktirishda qanday asosiy reaksiya yotadi? 
 
4-LABORATORIYA  ISHI 
SUYUQ FAZALARDA QATTIQ ZARRACHALARNING 
CHO‘KISHINI O‘RGANISH 
 
Ishdan  maqsad:  sovuq  modelda  metallurgik  eritishda  hosil  bo‘ladigan  suyuq 
mahsulotlar  (shlak  va  shteyn)  ajralishlarining  asosiy  bosqichlari  bo‘yicha 
bilimlarni mustahkamlash. 
 

---

98 
 
Qisqa nazariy ma’lumotlar 
  Sulfidli mis boyitmasini yallig‘ pechida eritish quyidagi mexanizm bo‘yicha 
boradi:  pech  yonboshida  mash’aladan  ajralib  chiqayotgan  issiqlik  hisobiga 
shixtaning  qizishi.  Qizish  davri  paytida  shixta  quriydi  va  murakkab  sulfidlar  va 
boshqa noturg‘un birikmalar dissotsiatsiyalanadi.  
Isitish  paytida  shixta  yonboshining  tepa  qismida  shixtadagi  oson  eruvchan 
birikmalar  erishni  boshlaydi.  Hosil  bo‘lgan  birlamchi  eritma  yonbosh  yuzasidan 
oqib  o‘zida  qiyin  eruvchan  moddalarni  eritadi  va  shlak  eritmasi  hajmiga  tushadi. 
Shu paytdan boshlab shlak va shteyn fazalarining ajralishi boshlanadi.    
Shteyn  metall  saqlovchi  mahsulot  bo‘lib,  uning  zichligi  kamida  1-2  marotaba 
shlaknikidan og‘irdir, demak shteyn har doim pechning pastki qismida joylashadi. 
Eritish jarayoni suyuq mahsulotlarining to‘liq bir-biridan ajralishi, shlakdagi mayin 
shteyn tomchilarining cho‘kish tezligi bilan aniqlanadi 
Shlak  eritmasidan  shteyn  zarrachalarining  cho‘kish  tezligi  hisobini  (V,  m/s)  
Stoks formulasi yordamida bajarish mumkin: 
 
)
2
3
(
)
(
3
)
(
3
2
2
1
2
1
2
2














g
r
d
d
V
shl
sht
 
 
Tenglamalarda: 
  r – shteyn zarrachalarining radiusi, sm; 
  d
sht
 – shteyn zichligi, g/sm
3
; 
  d
shl
 – shlak zichligi, g/sm
3
; 
  η
1
vaη
2
–  zichligi  yuqori  va  zichligi  kamroq  bo‘lgan  fazalarning 
qovushqoqligi, puaz; 
  g – og‘irlik kuchining tezlanishi. 
Shlakdagi  muallaq  holdagi  metallashgan  zarrachalar  tindirilishining  to‘liq 
borishigava  tezlashishiga  ularning  bo‘lish  chegaralaridagi  yuqori  fazalararo 
taranglik  ta’sir  etadi,  chunki  bunda  ta’sirlashadigan  fazalarning  o‘zaro  namlanishi 
va intensiv massaalmashuvi pasayadi.     
  Muhit  qancha  tinch  bo‘lsa,  muallaq  zarrachalarning  ajralishi  shuncha 
sekinroq  boradi.  Massa  almashuvni  aralashtirish  hisobiga  intensivlashtirish 
natijasida  mayin  zarrachalar  bir-biri  bilan  to‘qnashgani  hisobiga  yiriklashadi  va 
ularning  cho‘kish  tezligi  tezlashadi.  Eritmani  gaz  pufaklari  bilan  majburiy 
aralashtirish orqali yuqori samaraga erishiladi. 
Suyuq  mahsulotlarning    cho‘kish  tezligi  eritish  jarayonining  tezligini    va 
metallni shlak bilan yo‘qolish ko‘rsatkichini aniqlaydi.  
 

---

99