Umumiy mavzu: Fermentlarni tuzilishi, хоssalari va funktsiyalari

to’la qimmatli
hisoblanadi. Bir yoki bir necha 
almashinmaydigan aminokislotalarning yo‘qligi oqsillarning 
qimmatsizligini 
belgilaydi. Almashmaygan aminokislotalarning oqsillardagi miqdori va nisbati 
organism ehtiyoji uchun optimal bo‘lgan taqdirdagina organizmning ehtiyojlari 
to‘la ta‘minlanadi. Almashmaydigan aminokislotalar yig‘indisini miqdor va 
nisbat jihatdan to‘la qimmatli oqsillar deb ataladi. 
Oqsillar oziq-ovqat bilan qanchalik ko‘p kiritilsa, organizmdan ular 
parchalanishining oxirgi mahsulotlari shunchalik ko‘p ajralib chiqishi 

---

183 
aniqlangan, sababi oqsillar uglevod va lipidlardan farqli ravishda zaxira holda 
saqlanmaydi. Shuni takidlab o‘tish lozimki, organism och qolganda yoki uziq 
vaqt oqsil muvozanati holati saqlanib turadi. 
Ma‘lumki, oziq-ovqat mahsulotlari bilan oqsillar yetarli kiritilmaganda bir 
qator organlar, avvalom bor jigar va mushak massasi kamayadi.
Oqsillarni miqdoriy aniqlashda plazma oqsillarining miqdori, ayniqsa 
albuminlar, hamda jigar va mushak oqsillari, kam darajada yurak shuningdek 
miya oqsillari miqdori kamayadi. 1g plazma oqsilining yo‘qotilishi organizmda 
30 g oqsilning yo‘qotilishidir. Odam och qolganda jigardagi oqsil miqdori 60% 
gacha, yurakda esa me‘yorga nisbatan 55% gacha kamayadi. Keltirilgan 
ma‘lumotlar asosida organizmda shartli oqsil zaxirasi borligidan dalolat beradi. 
Og‘iz bo‘shlig‘ida oqsillar parchalanmaydi, chunki bu yerda proteolitik 
fermentlar bo‘lmaydi. 
21.1.
 Oqsillarni hazm bo’lishi. Erkin aminokislotalar fondi
Ovqat tarkibidagi oqsillarni hazm bo‘lishi oshqozondagi proteolitik 
fermentlar ta‘sirida boshlanadi.
Оqsillarning hazm bo‘lishida qatnashadigan prоtеоlitik fеrmеntlar оshqоzоn 
ichak traktida prоfеrmеnt – 
pepsinogen
(fermentning nofaol old moddasi) yoki 
zimоgеn nоfaоl shaklida sintеzlanadilar. Prоtеоlitik fеrmеntlar ta‘sirida 
gidrоlitik parchalanishi оshqоzоn-ichak yo‘lida yuqоri mоlеkulali оqsillar 
fеrmеntlar ta‘sirida birin kеtin kichik mоlеkulali birikmalarga va оxiri erkin 
aminоkislоtalargacha parchalanadi.
Odamning oshqozon shirasi tarkibida 2 ta bir – biriga o‘xshash ferment 
topilgan –