Umumiy ma'lumoti tayyori. Doc

Qovurg’alar  12  juft  yassi  suyakdan  iborat  bo’lib,  ular  simmetrik 

joylashgandio. Ulav yukooidan pastga kaoab sanaladi. Uning suyak va tog’ay qismi 

bor.  Qovurg’aning  suyak  qismi  uzunroqdir.  Orqa  tomonda  joylashadi,  oldingi 

qismiga  tog’ay  qo’shiladi.  Qovurg’alarning  orqadagi  uchlari  ko’krak  umurtqalariga 

birlashadi. Yuqoridagi 7-qovurg’aning tog’ay uchlari tush suyagiga birlashadi va chin 

qovurg’alarni  hosil  qiladi.  8-qovurg’adan  boshlab,  tush  suyagiga  birlashmaydi  uni 

yolgon  qovurg’alar-deyiladi.  VIII,  IX,  X-qovurg’alarning  tog’aylari  uchlari 

yuqoridagi qovurg’alarning tog’ay qismlariga ulanadi. XI-XII-qovurg’alar qorinning 

orqa devorinipg muskullari bag’rida yotadi. Qovurg’a suyagi uzun qayrilgan bo’lib, 

unda boshchasi, buyin va tanasi bo’ladi. Qovurg’aning boshchasi-orqa uchida bo’lib, 

bo’g’im yuzasi bor. Boshchaning qirrasi bo’g’im yuzasini ikki qismga ajratadi (I, II, 

XI  va  XII-qovurg’alar  qirrasi  yo’q).  Qovurg’a  boshchasining  oldingi  tomonida 

toraygan  qismi-qovurg’a  buyni  bor.  U  keyin  yassi  suyakka  aylanadi  Ya’ni  uni 

qovurg’a  tanasi  deyiladi.  Tanasining  oddingi  qismi  qovurg’aning  tush  suyagi 

tomonidagi  uchi  deyiladi.  I-X-qovurg’alar  buyni  bilan  tanasining  orasidan  orqaga 

qarab,  qovurg’a  dumboqchasi  turtib  turadi.  Qovurg’a  tanasining  ichki  va  tashqi 

yuzalari yuqori va pastki chekkalari bor. Qovurg’aning pastki chekkasi buylab, ichki  

yuzasidan qovurg’a egati utadi, bu koi tomirlari va nervning izidir. 

Tush suyagi. Ko’krak qafasining oldingi devoridagi yassi suyakdir. Uning uch 

qismi bor. Dastasi, tanasi, xanjarsimon o’sig’i, oldingi va orqadagi yuzalari bor. Tush 

suyagi  dastasining  buyinturuk  uymasi  bor.  Tush  suyagining  yon  yuzalarida  7  juft 

qovurg’a tog’ayi tush suyagiga birlashadigan joylari bordir, ya’ni uymalari. 

PDF created with pdfFactory trial version 

www.pdffactory.com

---

 

11

Kukrak  qafasining  birlashmalari.  Qovurg’alarning  boshchasi-umurtqalarning 

tanalari  bilai,  ikkinchidan  qovurg’alarking  dumboqchalari  esa  umurtqalarning 

ko’ndalang  o’siqlari  bilan  bo’g’im  tuzadi.  Bu  bo’g’imlar  boylamlar  bilan 

mahkamlanadi. 1-qovurg’a tush-suyagi bilan uzluksiz birlashma hosil kiladi. Qolgan 

6 ta qovurg’a tush suyagi bilan bo’g’im tuzib, birlashadi. 

Qo’l  skeleti.  Qo’l  skeletiga  elka  kamarining  skeleta  bilan  erkin  qul  skeleti 

kiradi. Oyoq skeletiga esa chanoq kamarining skeleti ; bilan erkin oyoq skeleti kiradi. 

Qo’l  skeletiga  elka  kamarining  suyaklari  (kurak  va  umrov  suyaklari)  erkin  qo’l 

suyaklari  (elka,  bilak,  panja  suyaklari)  kiradi.  Kurak  yassi  uchburchak  shakldagi 

suyakdir.  U  ko’krak  k;aFasining  orqa  tomonida  II-VII--qovurg’alar  damida 

joylashgan, bu suyakni 2 ta yuzasi va uchta chekkasiga ajratiddi. Kurakning odding-i 

yuzasi  ko’krak  qafasiga  karagan,  kurak  ostidagy.    chuqurchani  hosil  kiladi.  Orqa 

tomonidagi  yuzasi  kabarik  bo’lib,  kirra  ustidagi  va  ostidagi  (yuqori  va  pastki) 

chuqurchalarni  xosyl  kiladi.  Kurak kirrasining  lateral  bulimi  elka  (akromal)  usigiga 

utadi/  Bu  usigining  bo’g’im  yuzasi  umrov  suyagiga  birlashadi.  Kurak  suyagining 

yuqori, medial va lateral chekkalari bor. Uning yuqori chekkasida kurak uymasi bor 

va tumshuqsimon usir ham shu erda joylashgan. Kurakning lateral, medial va pastki 

burchaklari mavjud. 

Umrov  «S»  shaklida  bukilgan  naysimon  suyakdir.  Uning  tanasi;  tush  suyagi 

tomonidan  uchi  bilan  elka  suyak  tomonidagi  uchi-bor.  Tush  suyak  tomondagi  uchi 

tush suyagiga elka suyak tomonidagi uchi, esa kurak suyagining akromial o’sig’iga 

birlashib  bo’g’im  tuzadi,  bundan  tashkaoi  kam  xaoakat,  akoomial-vmdob  bo’g’imi 

bvikvatq kelaAI. 

Umrovning  to’sh  suyak  tomonidagi  uchi  to’sh  suyagining  umrov  o’ymasi 

bilan 

to’sh-umrov 

bo’timini 

hosil 

qiladi. 

Bu 

elka 

kamari. 

suyaklarining ko’krak qafasiga birlashgan yagona joyidir.  

; 

Erkin qo’l skeleti bunga elka suyagi bilak, tirsak va qo’l panja suyaklari kiradi. 

Elka  suyagi-uzun  naysimon  bo’lib,  o’rta  qismi,  yuqori  va  pastki  qismi  uchlari  bor. 

Uning yo’ton tortgan yuqori uchida sharsimop boshchasi bor. Anatomik bo’yni bor. 

Shu  erda  katta-kichik  dumboqchalaridan  iborat.  Ularni  egatlar  bir-biridan  ajratib 

turadi.  Dumboqchalardan  pastga  qarab  2  ta  qirra  tushadi.  Dumboqchaning  ostida 

suyakning tor qismi bor. Elka suyagi ko’pincha shu erdan sinadi, uni xirurgik bo’yin 

deb ham ataladi. Suyakning distal uchi oldindan orqaga qarab yassilangan va oldinga 

sal  qiyshaygan.  Uning  uchini  yon  tomoniga  kengayuvchi  qismlarning  g’adir-budir 

tepachalari  bor.  Medial  tomonida  esa  medial  tanachasi,  lateral  tomonida  lateral 

tepachasi bor. Elka suyagining pastki qismida suyakning boshchasimon tepachasi va 

g’altaksimon qismi  mavjud.-/altakning  ustida oldingi  tomonida toj  chuqurchasi  bor. 

Boshchasimon  tanachaning  ustida  elka  suyagining  yuzasida-bilak  chuqurchasi  bor. 

Bilak suyagiga tirsak va bilak suyaklari kiradi. Tirsak suyagining proksimal oldingi 

va orqa uchida o’sig’i bor. Yarim oy shaklidagi o’ymasi, uning bo’g’im yuzasi elka 

suyagining  g’altagiga  mos  kelib  elka-tirsak  bo’g’imini  hosil  kiladi.  Toj  o’sig’ining 

pastrog’ida tirsak suyagining g’adir-budir joylari bor. Suyak diafizi uch qirrali bo’lib, 

uchta  yuzasi va uchta  chekkasi  bor.  Bilak  suyagida  ham  boshchasi  bor, u  tsilindrik 

shaklda. Boshchaning yuqori qismida chuqurchasi bor, u chuqurcha elka suyagining 

boshchasimon  tepachasi  bilan  qo’shilib,  elka  bilak  bo’g’imini  tuzadi.  Qo’l  panja 

PDF created with pdfFactory trial version 

www.pdffactory.com

---

 

12

chuyaklari. U uchta bo’limdan iborat:-kaft usti, kaft va barmoqlar. Kaft usti suyaklari 

g’ovak  suyaklardan  iborat  bo’lib,  ular  ikki  qator,  har  qatorida  4  tadan  suyak 

joylashgan. 

Bularga qayiqsimon,  yarim  oysimon, uch  qirrali, no’xatsimon,trapediyasimon 

katta  va  kichik  suyakdar,  boshchali  va  ilmoqli  suyaklar  kiradi.  Kaft  suyaklari. 

Naysimon 5 ta suyaklardan iborat bo’lib, ularning har birida diafiz boshchasi va asosi 

bor.  Kaft  suyagining  boshchalarida  sharsimon  bo’g’im  yuzalari  mavjud,  ular 

barmoqlarning  asosiy  falangalari  bilan  bo’g’im  tuzadi.  Kaft  suyaklari  bosh  barmoq 

tomonidan  hisob  qilinadi  (I-V).  Qo’l  panjasi  barmog’ining’  falangalari  naysimon 

bo’lib,  birinchi  barmoqdan  tashqari  har  birida  uchtadan  falanga  (asosiy,  o’rta  va 

tirnoq falangalari) bor, Bosh barmoqda 2 ta asosiy va tirnoq falangalari bor. Har bir 

falangani diafizi distal va proksimal uchlardan iborat.