Darsning rejasi:
1. Hazm organlarining tuzilishi va ahamiyati.
2. Og’iz bo’shlig’idagi organlarning tasnifi.
3. Og’iz bo’shligadagi xazm bezlarining ahamiyati.
4. Halqum, qizilo’ngach, me’da, ichaklar, jigar va o’t pufagining tuzilishi va
ahamiyati.
Tayanch so’zlar: chanoq, sistema, bo’shliq ishlliq, shilliq osti parda, seroz,
qizilo’ngach, xalkum, me’da, epiteliy, yassi epiteliy, tsilindrsimoi bez epiteliysi,
aylanma va uzunasiga yo’nalgan muskul qavati, qiyshiq qavat muskuli, varag’ida,
mexanik, kimyoviy, anal teshigi, og’iz daxlizi va xususiy og’iz bo’shlig’i, milk, tish,
lab, lunj, tanglay, ravok, mo’rtak, tanglay chodiri, ko’tariluvchi va taranglovchi
muskullar, bo’g’iz teshigi, tip ildizi, til murtagi, ipsimon.
Zamburug’simon, tarnovsimon va bargssimon so’rg’ichlar, bigiz-til muskuli,
alveolyar katak, dentin, emal, tsemrnt, pulpa, xoana, diafragma, bronx, retorta,
kardial bez, limfatik follikula, sfinkter, tubi, vorsinka, liberkyun bezi, chambar ichak,
segment, sagital.
Ichki a’zolarga ko’krak, qorin va chanoq bo’shliqlarida joylashgan organlar
kiradi. Ichki organlar bajaradigan ishiga qarab alohida sistemalarga ajratiladi, Hazm
organlari qorin va ko’krak bo’shliqlarida, nafas a’zolari ko’krak bo’shlig’ida
joylashgan. Ichki a’zolar devorlari 4 qavatdan: ichki shilliq va shilliq, osti
pardalaridan, o’rta muskul va tashqi seroz pardadan chuzilgan. Shilliq parda xazm
a’zolarining hamma qismini (og’iz bo’shlig’i, xalqum, qizilo’ngach, me’da va
ichaklar) ichki tomondan qoplab. turadi. Shilliq pardani ustidan epiteliy qavati qoplab
turadi: og’iz bo’shliq ko’p qavatli yassi epiteliydan, me’da bir qavatli tsilindrsimon
bez epiteliysidan iborat. Shilliq osti qavati biriktiruvchi to’qimadan tuzilgan bo’lib,
shilliq qavatini muskul qavati bilan qo’shib turadi. Muskul parda hazm a’zolari
devoridagi shilliq osti pardalaridan keyingi uchinchi qavat parda bo’lib, silliq muskul
hujayralarining tutamlaridan tuzilgan. Og’iz bo’shlig’i, xalqum, qizilo’ngachning
yuqori qismi va orqa chiqaruvchi teshigi devorlari ko’ndalang-targ’il muskul
tolalaridan iborat. Silliq muskul hujayralarining tutam a’zolari devorida, odatda ikki
qavatdan (aylanma va uzunasiga) yo’nalgan iborat bo’ladi, me’dada uchinchi
(qiyshiq qavat). ham uchraydi. Seroz parda siyrak tolali biriktiruvchi to’qimadan
tuzilgan. U hazm qilish a’zolarini eng ustidan o’raydi va biriktiruvchi nozik to’qima
vositasida muskul qavatga tutashadi.
Qorin pardasining ichki varagida joylashgan seroz parda qorin bo’shlig’idagi
organlarning ustidan o’rab turadi. Hazm sistemasi organizmga kirgan ovqatning
mexanik hamda ximiyaviy qayta ishlashini va hazm kanalidan oziq moddalarini
surilishini ta’minlaydi. Hazm yo’llarining asosiy qismi: og’iz bo’shlig’i, xalqum,
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
42
qizilo’ngach, me’da, ingichka ichak va yo’g’on ichaklardan, iborat xazm yo’li og’iz
yorig’idan anal teshigi bilan tugaydi. Xazm kanaliga xazm bozlarining yo’llari
quyiladi.
Voyaga etgan odamda hazm yo’lining uzunligi 8-10 metrga boradi. og’iz
bo’shlig’i, og’izning kirish qismi-daxlizi va xususiy og’iz bo’shlig’idan iborat. Og’iz
daxlizi-old tomonidan yuqori va pastki lablar, yon tomonidan lunj, orqa tomonidan
yuqori va pastki jag’ tishlar, milklar bilan chegaralangan. Lablar tashqi tomondan
teri, ichki tomondan shilliq parda bilan qoplangan. Lablarning shilliq qavatida juda
ko’p bezlar joylashgan.
Lunj-lablarning bevosita davomi bo’lib, uning chuqur qatlamida yog’
qavatlari, shilliq pardasida esa mayda bezchalar joylashgan. Og’iz daxlizi lunj
vositasida xususiy og’iz bo’shlig’iga qo’shiladi. Xususiy og’iz bo’shlig’i berk
turganda ikki yon va old tomondan tishlar chegaralaydi. Yuqori devorini qattiq va
yumshoq tanglay hosil qiladi, hamda burun bo’shlig’ini og’iz bo’shlig’idan ajratib
turadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |