Umumiy ma'lumoti tayyori. Doc

Tayanch  so’zlar:  osteon,  kompakt,  havonlar,  g’ovak,  diafiz,  epifiz,  fibroz, 

endost,  ossein,  xitin,  agyufiz,  metafiz,  sesamasimon,  sinartroz,  sindesmoz, 

sinxondroz,  sinostoz,  diartroz,  pereferiya,  boylam,  disk,  menisk,  sinovial  xalta, 

tsilindrik,  g’altaksimon,  ellipssimon,  egarsimon,  sharsimon,  supinatsiya,  pronatsiya, 

o’sig’i, ravog’i, rudement, atlant, lordoz, kifos, gibus, skolioz, bo’yinturuq, akromal 

o’sig’i, medial, laterial, tumshuqsimon o’siq, qayiqsimon, yarim oysimon, uch qirrali, 

no’xatsimon, trapeytsiyasimon, boshchali, ilmoqli, falanga, ko’sti, simmetrik. 

Oldingi  dumbokchasi  boshqa  buyin  umurtqalaridan  ko’prok  o’sgan  usha 

dumbokchada  uyqu  arteriyasi  o’tadi.  1-umurtqaning  o’tkir  qirrali  usig’i  yo’q  II-

umurtqalar  ayrili  uchli,  VII-umurtqa  esa  usig’i  uzun,  uchi  yug’onlashgan,  uni  teri 

ostidan paypaslab topiladi. I-buyin umurtqasi (Atlant) kalla suyagiga birikkan, uning 

tanasi  va  o’tkir  qirrali  o’sig’i  yo’q.  U  oldingi  va  orqa  ravoklardan  tuzylgan  suyak 

xalqadir.  Uning  ravoklarida  yon  massalar  va  yuqori  bug’im  yuzalari  chuqurchalari 

mavjud. Pastki bo’g’im yuzalari yassi bo’lib, 11-buyin umurtqasi bilan butim tuzadi. 

Atlant  umurtqa  teshigi  boshqalardan  kattadir.  I-buyin  umurtqasi  uq  umurtqa 

deyiladi,  unda  kichkina  o’siq  bor.  U  atlant  bilan  birgalikda  kalla  ham  vertikal  uq 

tevaragida aylanadi. 

PDF created with pdfFactory trial version 

www.pdffactory.com

---

 

10

Ko’krak  umurtqalari  12  ta  bo’lib,  tanasi  va  yuqori,  pastki  bo’g’im  o’siqlari 

o’tkir qirrali va kundalang o’siqlarga, esa uning tanalarining orqa yon yuzalarida va 

kundalang  o’siqlarining  uchida  kichkina  qovurg’a  chuqurchalarini  bo’g’im  yuzalari 

bor.  Ular  I-XI-XII-umurtqalarda.  Boshqalarida  esa  tanasida  yuqori  va  past 

tomonlarida 2 tadan yarim chuqurchalar bor. Bel umurtqalari 5 ta bo’lib o’tkir qirrali 

o’siq,  bo’g’im  o’siqlari  kundalang  o’siqlari  taraqqiy-etgan.  Bel  umurtqalarining 

kundalang o’siqlari evolyutsiya davridgi qovurg’alarga aylanib ketgan, rudimentlarni 

ko’rish  mumkin.  Dumg’aza  umurtqalari  5  ta  bo’lib,  katta  odamlarda  ular  qo’shilib, 

bitta yagona dumg’aza suyagini tashkil etadi. 

Dumg’azaning chanoqqa qaragan botiq yuzasida 4 ta ko’ndalang chizig’i bor. 

U  chiziqlar  qushilib  ketgan,  umurtqa  tanalarining  chegaralaridir.  Dumg’azaning 

dorzal  yuzasida  tikka  yo’nalgan  o’gkir-bel  qirrali  o’siqlar  ko’rinadi.  Dumg’azaning 

o’rta  va  yon  qirralari  bor,  unda  dumg’aza  kanali  va  dumg’aza  teshiklari  bor. 

Dumg’azaning  asosida  2  ta  yuqori  bug’im  o’sig’i  bo’lib,  u  bel  umurtqasining 

o’siqlari  bilan  birlashadi.  Dumg’aza  suyagining  shoxlari  2  ta,  u  dum  suyagi  bilan 

birlashadi.  Dum  suyagi  4-5  ta  umurtqadan  iborat  bo’lib,  voyaga  etgan  odamda 

qo’shilgan bitta suyakdir. Dum suyagining asosi va pastga qaragan uchi bordir. I-dum 

umurtqasining ko’ndalang va yuqori o’siqlari bor. Ular o’zgarib shoxlarga aylangan, 

ya’ni  dum  suyagining  mug’uzsimon  tuzilmasidir.  Umurtqaning  bukilmalari  qavariq 

tomoni  bukilmasiga  lordoz,  qavariq  tomoni  orqaga  qaragan  bukilmasiga-kifoz 

deyiladi  2  ta  lordoz,  (buyin  va  bel  bo’limida)  2  ta  kifoz  (ko’krak  va  dutmg’aza  

bo’limida)  bo’ladi.  Yon  tomonga  bukilish-skolioz,  qari    odamlarda  ko’krak  kifozi 

zurayadi Bukri bulish-gibus deyiladi.