Umumiy ma'lumoti tayyori. Doc

mikroresurslar va makroresurslarga 
bo’linadi. Mikroresurslar markazlashmagan bo’lib, korxona, firma, kompaniya, 
tashkilot, jamoa uyushmalari, shaxslarning pul resurslaridan iboratdir. Bunga qarzga 
olingan pullar ham kiradi. Makroresurslar asosan davlat ixtiyoridagi pul resurslaridan 
iborat bo’lib, umumdavlat miqyosida tashkil etiladi. Bular umuman byudjetda 
jamg’ariladi. Shu bilan birga boshqa fondlar ham mavjuddir. 
Bozor iqtisodiyotida, albatta, mikroresurslar asosiy o’rinni egallaydi. Bozorda 
erkin iqtasodiy faoliyat sharoitida albatta firma, kontsern, korporatsiya, birlashma, 
korxona kabilarning moliyasi asos bo’lib hisoblanadi. Lekin bozor iqtisodiyotini 
tartibga solishda davlat moliyasi etakchi o’rinda bo’ladi. 
Iqtisodiy faoliyatni moliyalashtirish, moliya resurslarining tashkil topishi 
asosan uch usulda amalga oshadi: 1) o’zini-o’zi moliyalashtirish, 2) qarz olish 
(kredit), 3) zaruriy holatlarda davlat ajratgan moliyadan foydalanish. Birinchi usulda 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

88 
pul mablag’lari, resurslari har bir iqtisodiy sub’ekt tomonidan o’z xisobiga shakllanadi. 
Ikkinchi usulda qarz olish hisobiga moliya resurslari tashkil topadi. Uchinchi usulda 
davlat byudjeti yoki boshqa umumiy fondlar hisobiga moliyalashtirish zaruriyati 
tug’ilishi bilan moliya resursi paydo bo’ladi va shu asosdagi sarmoyalar ishga solinadi. 
Bozor iqtisodiyoti talabi bo’yicha sarmoya va mablag’larning erkin harakati 
ta’minlanadi. Bu albatta moliya bozorining rivojida hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. 
Moliya bozori milliy va xalqaro miqyosda bo’lib, bunda pul mab-lag’larining erkin 
harakati shakli tushuniladi. Har qanday bozor shakliga o’xshab, pul bozorining ham 
ob’ekt va sub’ektlari mavjuddir. Moliya bozorining ob’ektlari asosan qimmatbaho 
qog’ozlar, pul, qarz pul kabilardir. Aktsiya, obligatsiya, chek, veksel kabilar 
qimmatbaho qorozlar bozorining ob’ektini tashkil etsa, qarz pullar kredit bozorining 
ob’ekti hisoblanadi. Moliya bozorida pul egalari va ularga muhtojlar uning 
sub’ektlari hisoblanadi. Bularning o’rtasidagi bevosita munosabat va oldi-sotdi moliya 
bozorining mazmunini bildiradi. Bu jarayonda talab va taklif ta’siri hamda erkin baho 
asos bo’lib xizmat qiladi. 
Moliya bozori bo’sh pul mablag’larini jamg’aradi va ma’lum maqsadni 
mo’ljallagan holda ularni moliyaviy resurslarga aylantiradi. Bu aholi qo’lidagi 
harakatsiz yotgan pullarni ishga solishda ayniqsa qo’l keladi. Ka-pitalga aylangan 
pul mablag’larining tarmoqlar o’rtasi-dagi harakatini, ularning sohadan sohaga 
ko’chishini ta’-minlab, erkin ko’chib yurish, pul resurslaridan samarali 
foydalanishni ta’minlashda moliya bozorining ta’siri katta. Masalan, kompyuter 
sanoati tezlik bilan o’sib borar ekan, demak, buning uchun katta mablag’ zaruriyati 
tug’iladi. Buning uchun bu sohaga keng miqyosda pul kapitali darkor. Metallurgiya 
kengaymasa, hatto qisqarib borsa bundagi pul kapitali erkin holda boshqa tarmoqqa, 
misolimizdagi kompyuter sanoatiga ko’chishi kerak. Chunki, bu erda talab yuqori, 
foyda katta, demak, baho ham yuqori, metallurgiya va shunga o’xshash tarmoqlarda 
esa talab kam, foyda nisbatan past. Bu moliya bozori orqali hal qilinadi. Pul 
sarmoyalari erkin holda, ya’ni oldi-sotdi tarzida eng zarur tarmoqlar tomon harakat 
qiladi, pul resurslari bilan ta’minlash normallashtirilib boriladi.