Umumiy ma'lumoti tayyori. Doc

Pul  muomalasi. 
Pul  o’z  xususiyatiga  ko’ra,  avvalo  muomala  vositasidir,  ya’ni 
tovarlarni  bir-biriga  almashtirish  pul  vositasida  amalga  oshadi.  Chunki,  tovar  egasi 
bo’lgan  sotuvchi  xaridorga  tovarni  sotib,  tovarning  qiymatini  pul  sifatida  oladi. 
Shuning uchun talab bilan taklifni bir-biriga pul ulaydi va ularning uzilishiga barham 
beruvchi bo’lib hisoblanadi. 
Tovarlarning  siljishi,  harakat  tezligi,  bir-biriga  yaqinlashuvi  pul  vositasida 
amalga  oshadi,  deyish  mumkin.  Ayirboshlashning  eng  yuqori  pog’onasi  bo’lgan 
muomala  mazmunan  pul  tufayli  yuzaga  keladi.  Tovar-pul  mu-omalasi  esa  bozor 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

 
81 
sharoitining  asosidir.  Demak,  bundan  pul  va  pul  muomalasining  bozor  iqtisodiyoti 
rivojidagi o’rnini baholash qiyin emas. 
Mamlakat  iqtisodiyotining  muvozanati,  uning  muomalasini  ta’minlash  uchun 
ma’lum  miqdorda  pul  talab  qilinadi.  Buni  aniqlashda  bir  necha  tomonlarga  e’tibor 
berish  zarur.  To’lovlar  naqd  yoki  naqd  pulsiz  bo’lishi  mumkin.  Agarda  tovarning 
xaqi  bevosita  pul  to’lovi  orqali  amalga  oshsa,  buni  naqd  pul  asosidagi  oldi-sotdi 
deyiladi.  Basharti bevosita pul to’lovisiz oldi-sotdi yuz bersa, bunday oldi-sotdi  pulsiz 
to’lov deyiladi. Asosan banklar orqali pul o’tkazuv shu usulga kiradi. Shuning uchun 
ham  zaruriy  pul  miqdorini  belgilashda  bunday  voqelik  e’tiborga  olinadi. Chunki, u 
bevosita pul zaruriyati darajasiga ta’sir etadi. 
Bundan  tashqari  zarur  pul  miqdorini  aniqlashda  pul  harakati  tezligi 
ahamiyatlidir.  Bu  pul  birligining  yil  ichida  necha  marta  qo’ldan-qo’lga  o’tib,  tovar 
egalarining  o’zgarishidagi  ishtiroki  darajasiga  bog’liqdir,  ya’ni  pul  qancha  ko’p 
"ishlasa"  —  tovarlar,  xizmatlarning  oldi-sotdisida  ko’p  qatnashsa,  shuncha  tez 
harakat qilganligi aniqlanadi. Masalan, bir yilda shartli ravishda 100 mln so’m tovar, 
xizmatlar sotilishi 10 mln so’m pul tufayli amalga oshgan bo’lsa, har bir so’m yiliga 
o’rtacha 10 marta aylanib, o’z harakat tezligi darajasini belgilaydi (V). 
Shunga asoslangan holda normal muomala uchun zarur pul miqdorini belgilash 
mumkin bo’ladiki, bu ayirboshlashni tenglashtirishga yordam beradi. 
Mamlakat  muomalasi  uchun  zarur  pul  miqdorini  —  M,  sotiladigan  tovar, 
xizmatlar bahosining o’rtacha darajasini — R, yil ichida sotiladigan tovar, xizmatlar 
umumiy  hajmini  Q,  pul  harakati  tezligini  —  V  bilan  belgilasak,  unda  quyidagi 
tenglikka ega bo’lamiz: Pul miqdori 
 
M = RQV 
 
Demak, mamlakatda qancha pul ko’p bo’lsa mamlakat shuncha boy va yaxshi 
holatda  bo’ladi  deyish,  noto’g’ridir.  Chunki,  pul  ortiqchaligi  ham,  etishmovchiligi 
ham  yaxshi  emas,  ya’ni  pul  hajmi  ixtiyoriy  bo’lmaydi.  Aytaylik,  ishlab  chiqarish 
o’zgarmay, narxlar ko’tarilsa, albatta qo’shimcha pul miqdori talab etiladi yoki pul 
harakati  tezlashib,  ishlab  chiqarish  hajmi  va  baholar  o’zgarmagan  holda  pul  kam 
miqdorda talab etiladi. Aytish mumkinki, gap pulning umuman, ko’p-ozligida emas, 
balki u ifoda etadigan boyliklar hajmidadir.