Umumiy ma'lumoti tayyori. Doc

 
9.2. Davlat mulki 
 
Har  bir  davlat  o’z  mulkini  tashkil  etadi.  Bu  asosan  xo’jalik,  avvalo,  ishlab 
chiqarish  bilan  bog’liq  bo’ladi.  Keyingi  vaqtlarda  buning  hajmi  sezilarli  darajada 
bo’lib,  umumiy  mulk  miqyosida  nisbati  Frantsiyada  deyarli  uchdan  bir  qismga, 
Angliyada  20—  21  foizga,  AQShda  13—14  foizga  tengdir.  Bular  asosan  barcha 
tarmoqlarga  oid  va  xalq  xo’jaligi  infrastrukturalari  sohasidadir.  Lekin  kapitalistik 
Mulk shakllari 
Davlat mulki 
Birlashma mulk 
xususiy mulk 
Uyushma mulk 
+
ы
shma mulk 
Ijtimoiy tashkilot 
mulki   
Korporativ mulk 
Kooperativ mulk 
Ma
щ
alla mulki 
Х
al= korxonalari 
mulki 
Aktsioner mulk 
Jamoa mulki 
Diniy tashkilotlar 
mulki 
Oila mulki
 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

 
66 
deb  atalayotgan  davlat  mulklari  qaysi  shaklda  bo’lishiga  qaramay,  asosan  xususiy 
xarakterda  va  bozor  qoidalari  asosida  faoliyat  ko’rsatadi.  Shunga  ko’ra  u  bozor 
munosabatlarini rivojlantirish, raqobatga sharoit yaratish uchun xizmat qiladi. 
Lekin davlat mulkining boshqa bir turi mavjud bo’lib, u o’z hajmi va harakat 
mazmuni  nuqtai  nazaridan  farklanadi.  Bu  sobiq  sho’rolar  mamlakatlarida  yuzaga 
kelgan  davlat  mulkidir.  Bu  xil  mulk  shak-li  ijtimoiy  mulk  bo’lib,  o’ta  darajada 
umumlashgan  va  markazlashgan  mulkdir.  Sobiq  sho’ro  imperiyasida  bunday  mulk 
avvalo  ishlab  chiqarish  vositalari  milliylashtirilib,  ularni  hech  qanday  to’lovsiz 
davlat ixtiyoriga olish hisobiga paydo bo’la boshladi. Bunda, birinchi navbatda, erga 
bo’lgan xususiy mulkka barham berildi va u davlat mulkiga aylantirildi. 
Mayda  mulk  va  bunga  asoslangan  ishlab  chiqarish  vaqtincha  xususiyligicha 
saqlanib,  30-yillarga  kelib,  ular  ham  umumlashtirildi  va  artel  shaklidagi 
kooperativlarga  birlashtirildi.  Qishloq  xo’jaligida  kolxozlar  tuzildi,  shaharlarda 
hunarmandchilik  artellari  yuzaga  keldi.  Nomiga  bu  jarayon  ixtiyoriylik  asosida 
tashkil topdiyu, amalda majburiy usulda yuzaga keldi. Shu bilan mamlakatda xususiy 
mulk  yo’q  qilinib,  umuman  xususiy  manfaat  ham  inkor  etilib,  ijtimoiylikka  asos 
solindi.  
Birlashmalar,  ya’ni  korxona  va  tashkilotlar  uyushmasi  mulki  mavjud  bo’lib, 
bular  asosan  davlat  mulki  asosida  bo’lganligi  tufayli,  buni  davlat  mulkiga  bog’lab 
ko’rsatmoqchimiz. Chunki, bu umuman birlashma mazmunida bo’lib, xususiy mulk 
ishtirokida  ham  bo’lishi  mumkinligi  va  xususiylik  munosabatlariga  moyillik 
bo’lishiga  qaramay  davlatchilik  ustunlik  qiladi  va  asos  bo’lib  hisoblanadi.  Bunday 
mulk  ham  boshqalarga  o’xshagan  xalq  xo’jaligining  bar-cha  tarmoq  va  sohalarida 
yuzaga  keladi.  Uyushma  mulki  esa  ishtirokchilar  mulkidan  ajratilgan  qisminigina 
tashkil etib, umumiy manfaat uchungina ishlatiladi. Bu ayniqsa, o’tish davriga juda 
xarakterli bo’lib, O’zbekistonda ham ko’p qo’llanilmoqda.