Umumiy ma'lumoti tayyori. Doc


V-MAVZU. IQTISODIY MEXANIZM VA TIZIMLAR



Download 1,07 Mb.
Pdf ko'rish
bet43/239
Sana23.01.2022
Hajmi1,07 Mb.
#405169
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   239
Bog'liq
bozor iqtisodiyoti va biznes asoslari

V-MAVZU. IQTISODIY MEXANIZM VA TIZIMLAR 
  
5.1. Iqtisodiy mexanizm 
5.2. Iqtisodiy tanlov qoidasi
 
5.3. Iqtisodiy tizimlar 
 
5.1. Iqtisodiy mexanizm 
 
Iqtisodiy  mexanizm  iqtisodiy  taraqqiyotni  ta’minlovchi  va  bir-birini  taqozo 
etuvchi vositalardir. Iqtisodiy mexanizm universal xarakterga ega, u- hamma erda bor. 
Mexanizm iqtisodiyotning motori, uni harakatga soluvchi vosita.  
Iqtisodiy  mexanizm  bir  necha  unsurlarning  yaxlitligidan  tashkil topadi. Unga 
iqtisodiy  stimullar  (rag’bat  beruvchi  kuchlar),  ishlab  chiqarish,  ayirboshlash  va 
iste’molni  tashkil  etish,  iqtisodiy  faoliyatning  ixtisoslashuvi,  iqtisodiy  faoliyat 
kooperatsiyasi va xo’jalik aloqalarini o’rnatish usullari kiradi 
Iqtisodiy mexanizmning etakchi bo’g’ini iqtisodiy stimullar hisoblanadi. 
Iqtisodiy  stimullar  insonlarning  o’z  iqtisodiy  manfaatlarini  yuzaga 
chiqarishining aniq vositasidir. 
Ehtiyoj manfaatni yuzaga keltiradi, manfaat esa stimullar orqali amalga oshadi. 
Stimulni  -  yaxshi  daromad  topishga  intilish,  -  dsb  ham  ta’riflash  mumkin. 
Manfaatdorlik insonning iqtisodiy xatti-harakatni belgilaydi. 
Iqtisodiy  manfaat  insonning  o’zi  anglab  etgani  bois  uning  xatti-harakatlariga 
sababchi bo’lgan hayotiy ehtiyojdir. 
Iqtisodiy manfaatni uch turga bo’lish mumkin: 
a)  individual  manfaat  —  ayrim  kishining  yoki  alohida  oilaning  yaxshi 
yashashdan iborat manfaati; 
b)  guruhiy-korporativ  manfaat—firmaning  umumiy  manfaati  bo’lib,  tobora 
ko’proq foyda olishdan iborat. 
v)  umummilliy  yoki  umumjamiyat  manfaati  —  butun  xalqning  umumiy 
manfaatidir.  Mazkur  manfaatni  YAMM  ifodalaydi.  Chunki,  yaratilgan  mahsulot 
qanchalik ko’p bo’lsa, kishilar shunchalik to’q va farovon yashaydilar. 
Iqtisodiyot  mehnatga  tayanadi.  Mehnatga  undash  esa  ikki  yo’l  bilan 
ta’minlanadi:  zo’rlash  va  moddiy  rag’batlantirish  orqali.  Zo’rlashga  tayangan 
mehnatning  unumdorligi  past  bo’lib,  o’zini  oqlamaydi.  Manfaatdorlikka,  ya’ni 
iqtisodiy  stimulga  asoslangan  mehnat  unumli  bo’ladi,  shu  boisdan  o’rta  asrdayoq 
Markaziy  Osiyoda  mehnatga  majburlash  o’rniga  erni  hosilbay  ijaraga  berish, 
dehqonni qiziqtirish orqali erdan foydalanish yuzaga kelgan. 
Iqtisodiy faoliyat ixtisoslashadi, bunga sabab jamiyatda mehnat taqsimotn bor. 
Mehnat taqsimoti yagona mehnatning mustaqil ahamiyatga ega bo’lgan mehnat 
turlariga  ajralib  borishi,  mehnat  turlarining  to’xtovsiz  ravishda  yangidan  paydo 
bo’lishidir. 
Bir  mehnat  turini  bajarish  ayrim  kishilarga  birkitiladi,  natijada  kasblar 
ko’payib boradi. Bir vaqtlar mehnat taqsimotn tufayli deqonchilikdan sanoat ajralib 
chiqqan.  hozir  esa  sanoatning  o’zi  yuzlab  tarmoqlarga  ajralgan  har  bir  tarmoqning 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com


 
37 
o’zida  yuzlab  korxonalar  borki,  ularda  har  xil  kasb  egalari  ishlaydi.  Mehnat 
taqsimlanganidan ishlab chiqarish turli korxonalarni, korxona ichida esa har xil kasb 
sohiblarini ish yuzasidan hamkorlik qilishini talab qiladi. Chunki, yagona mahsulot 
yaratishda  ko’pchilik  mehnati  ishtirok  etadi.  Masalan,  bir  samolyot  ishlab 
chiqarishda mingdan ortiq korxonalar qatnashib, uning butlovchi qismlarini etkazib 
beradi. 
Mehnat taqsimoti mehnat kooperatsiyasini muqarrar yuzaga keltiradi. 
Mehnat  kooperatsiyasi  ixtisoslashgai  mehnat  turlarining  bir-biriga  bog’lanib 
muayyan turdagi mahsulot yaratishda ishtirok etishidir. 
Korxonalar  bir-biriga  turli  zarur  mahsulotlar  etkazib  beradi,  bu  kooperatsiya 
aloqalari dsb yuritiladi. Kooperatsiya xo’jalik aloqalarida muntazamlikni talab qiladi. 
Ixtisoslashuv  korxonalarning  ayrim  mahsulot  yoki  uning  ma’lum  qismlarini 
tayyorlashga 
moslashuvini 
bildiradi. 
Ixtisoslashuv, 
birinchidan, 
mehnat 
unumdorligini oshiradi, Ikkinchidan, mahsulot sifatini ta’minlaydi. 
Iqtisodiy  mexanizmning  muhim  bo’g’ini  xo’jalik  aloqalarini  o’rnatish  usuli 
hisoblanadi,  ixtisoslashuv mavjud sharoitda zaruratga aylanadi. Chunki, turli tarmoq 
va  korxonalar  o’zaro  aloqasiz  ishlay  olmaydilar. 
Х
o’jalik  aloqalari  barter  yoki 
bozordagi oldi-sotdi aloqalari shaklini oladi. 
Iqtisodiy  mexanizm  pirovard  natijada  iqtisodiy  sa’y-harakatlarning  oqilona 
bo’lishiga qaratiladi. 
Iqtisodiy  oqilonalik  eng  kam  resurs  sarf  qilgan  holda  eng  ko’p  iqtisodiy 
natijaga erishish yo’lini bildiradi. 

Download 1,07 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   239




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish