Umumiy ma'lumoti tayyori. Doc



Download 1,07 Mb.
Pdf ko'rish
bet66/239
Sana23.01.2022
Hajmi1,07 Mb.
#405169
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   239
Bog'liq
bozor iqtisodiyoti va biznes asoslari

oligopoliya 
bo’lib,  raqobatda  ishtirok  etuvchilarning 
ozchilikni tashkil etishi bilan farqlanadi. Agar bozordagi raqiblar ko’pchilik bo’lmay, 
juda  ozchilikni  tashkil  etib,  miqdori  o’ndan  oshmasa,  buni  oligopoliya  deyiladi.  Bu 
taxminan sof monopoliya va monopolli raqobat o’rtasidagi bozor modelidir. Aytaylik, 
AQShdagi  avtomobil  sanoatida  uch  yirik  firma  hukmronlik  qiladi;  "Djeneral 
motorz",  "Ford"  va  "Krays-ler".  YAponiyada  ham  bir  nechta  gigantlar  mavjud. 
Shularga o’xshagan gigantlarning bozordagi hukmronligi oligopoliya mazmuniga ega 
bo’ladi. 
Oligopollar  bir  xil  yoki  tabaqalashtirilgan  tovarlar  ishlab  chiqarishi  mumkin. 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com


 
58 
Bir  xillilik  ko’pincha  xomashyo va yarim fabrikatlar bozoriga xosdir. Aytaylik, ruda, 
neft,  po’lat,  tsement,  texnik  spirt  kabilar.  Tabaqalashtirish  asosan  iste’mol 
buyumlariga  xosdir.  Albatta  ozchilikni  tashkil  etgan  firmalarning  bir  birlari  bilan 
kelishuvi  juda  oson.  Ular  monopol  baho,  bozorlarni  bo’lib  olish  va  raqobatning 
boshqa  tomonlariga  osonlikcha  ta’sir  etib,  uni  chegaralay  oladilar.  Shunday  qilib, 
oligopoliya  sof  monopoliyaga  yaqinlasha  oladi.  Tajriba  shuni  ko’rsatadiki,  oligopol 
bozordagi  raqobat  ishlab  chiqarish  kontsentratsiyasiga  bog’liqdir:  ular  ko’p  bo’lsa, 
ya’ni ko’p sonli firmalar mavjud bo’lsa, raqobat ta’siri kuchliroq bo’ladi, agar firmalar 
oz sonli bo’lsa, raqobat zaiflashadi, monopollik ustunlik qiladi. 
Oligopol bozorning rivojlangan raqobatdan muhim farqi shuki, u baho harakati 
bilan  bog’langandir.  Raqobat  bozorida  baholar  to’xtovsiz  va  tez-tez  o’zgarib  tursa, 
oligopol bozorda baho juda kam o’zgarib, ancha turg’unlikka ega bo’ladi. Baholarni 
etakchi firma bo’lsa, belgilaydi qolganlari uning ketidan ergashadilar. 
Shunday qilib, raqobat va monopoliyalar ta’siri ostida bozor modellari turliligi 
to’g’risidagi  umumiy  tu-unchalar  bilan  tanishib  chiqdik.  Endi  yuqorida 
aytganimizdek,  sof  monopoliyaga  qaytib,  bahoning  shakllanishi  va  umuman  unga 
xos  ba’zi  muhim  tomonlarni  to’laroq  ko’rib  chiqaylik.  Bunda  harakatlar,  baho  va 
daromadlar  o’zgarish  chizig’idan  foydalanamiz.  Sof  raqobatli  bozor  sharoitida 
elastik, ya’ni o’zgaruvchan talab mavjud bo’lib, talab chizig’i pirovarddagi daromad 
chizig’iga  to’g’ri  keladi.  Monopolistning  talab  chizig’i  tarmoqlar  talab  chizig’iga 
mos keladi, shunga ko’ra u pasayish xususiyatiga ega. Bunda birinchi sotilgan yuqori 
bahodagi tovarga nisbatan keyingilarining bahosi pasayib boradi. Daromad ham shu 
tarzda bo’ladi. 
 Ammo shu narsani ham e’tiborga olish kerakki, doimo baho hisobiga daromad 
olib  bo’lmaydi.  Bahoning  ko’tarilishi  hamma  vaqt  monopoliya  uchun  foydali  deb 
bo’lmaydi.  Uning  uchun  eng  ma’qul  yo’l  ishlab  chiqarishni  o’stirish  va  taraqqiy 
ettirishdir. 
YAkka firma mavjudligi va sof monopoliya sharoitida raqobat yo’q bo’ladi, - 
deb  bo’lmaydi.  Chunki,  bu  firma  resurslar,  ishlab  chiqarish  vositalari  va  ish  kuchi 
bozorida  xaridor  sifatida  raqobatga  uchraydi.  Jahon  bozori  ichki  bozordan 
farqlanadi.  Aytaylik,  AQSh  yirik  avtomobil  kontsernlari  YAponiya,  Germaniya, 
Frantsiya,  Shvetsiya  kabi  mamlakatlar  avtomobil  firmalari  bilan  raqobat  kurashida 
bo’ladilar.  Bularning  hammasi  monopoliyaning  sof  mazmunini  inkor  etmaydi  va 
aksmonopoliya 
siyosatini  qo’llash  talab  etiladi.  Bu  siyosat  Xg’X  asrning  oxiridayoq  boshlangan 
bo’lib,  hozirgacha  takomillashib  kelmoqda.  Davlatning  monopoliyalarga  qarshi 
birinchi qonuni antitrest qonun 1890 yilda AQShda chiqarilgan bo’lib, bu "Sherman 
qonuni"  deb  atalgan.  Bu  qonun  keyinchalik  bir  necha  bor  qayta  qo’rib  chiqildi. 
Bunday qonunlar ko’pchilik bozor iqtisodiyotidagi mamlakatlarga mansubdir. Bizning 
respublikamizda  monopoliyadan  chiqarish  qo’mitasi  bor  va  uning  asosiy  vazifasi 
monopoliyaga  qarshi kurashishdir. 
 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com


 
59 

Download 1,07 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   239




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish