Umumiy ma'lumoti tayyori. Doc

Sof  monopoliyani 
olsak,  bundagi  eng  muhim  narsa  mahsulot  ishlab 
chiqarishning bir firma ixtiyorida 
bo’lishi va uning o’rnini oluvchining yo’qligi, ya’ni haqiqatan ham bozordagi 
tanholikdir. Chunki, monopoliyaning barcha xususiyatlari shundan kelib chiqadi. Bu 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

 
57 
modelning to’rt muhim tomonini ko’rsatish mumkin: 1) sotuvchi yakka, tarmoqning 
tengdoshi  yo’q,  chunki  firma  yakkayu-yagona;  2)  sotiladigan mahsulot juda yuqori 
darajada  bo’lib,  undan  yaxshirog’i  yoki  uning  o’rnini  bosadigani  yo’q  (ko’pincha 
ba’zi xomashyo va yangi mahsulot ta’minotchilariga xos); 3) monopolist bozorga o’z 
hukmini  o’tkazadi,  bahoni  nazorat  qiladi,  tovarning  bozorga  kelishini  o’z  qo’lida 
ushlab  turadi;  4)  monopolist  tomonidan  raqiblar  uchun  bozorga  kirish  yo’li  to’la 
to’siladi. Bunda uning yagonaligi ish bersa, zaruriyat tug’ilsa, sun’iy to’siqlar ham 
ishga solinadi. Ayniqsa bunda patent, litsenziyalardan to’la foydalanish mumkin. 
Hozircha  shu  bilan  chegaralanib  (chunki  quyida  yana  monopolizmga 
qaytamiz), bundan keyingi model — monopollik raqobatni ko’rib chiqaylik. Bunda 
tanholik  yoki  ommaviylik  sharoiti  hukmron  bo’lmay,  bozorda  nisbatan  ishlab 
chiqaruvchilar  ko’p  bo’ladiyu,  lekin  ularning  tovarlari  bir  xil  bo’lmay,  farqlanadi. 
Shuning uchun ham ishlab chiqaruvchilar va firmalar minglab bo’lmay, o’nlab bo’lsa 
etarli.  Sof  raqobatda  standartli  tovarlar  yoki  bir  xil  tovarlar  bozorga  olib  chiqilsa, 
bunda  tabaqalashtirilgan  tovarlar  olib  chiqiladi.  Tabaqalashtirish  yoki  turlilik 
mahsulot  va  xizmatlar  sifatiga  taalluqli  bo’lgani  tufashga  iste’molchining  bularga 
munosabati  narx-navoga  bog’liq  bo’lmaydi.  Aytaylik,  vinolarning  alohida  xillari 
yoki  bir  xil  turdagi  shokolad  kabilarni  misol  keltirish  mumkin.  Kiyim  modalarida 
buning  o’rni  albatta  katta.  Bunda  raqiblarga  nisbatan  bo’lgan  ta’sir  va  munosabat 
faqat baholar orqali bo’lmay, tovar va xizmatlar turliligiga katta e’tibor berish yo’li 
bilan ham amalga oshadi hamda bu asosiy tamoyil bo’lib hisoblanadi. Bu modeldagi 
bozor,  ya’ni  monopolli  raqobatning  muhim  xususiyatlaridan  yana  biri  shuki, 
tarmoqqa kirish va ma’lum tovar bozorida ishtirok etish oson ko’chadi. Bunday bozor 
ishtirokchilari  juda  yirik  ishlab  chiqarishga  ega  bo’lmay,  nisbatan  katta  bo’lmagan 
firmalar bo’lib, ularning xarajatlari uchun katta mablag’ talab etilmaydi. 
Monopolli  raqobatdagi  monopollik  mazmunini  nima  belgilaydi,  degan  savol 
tug’ilishi  mumkin.  Bunga  javoban  shuni  aytish  mumkinki,  tovar  xillari  turliligi,  sotuvga 
chiqariladigan tovarlarning farqlanishi va o’ziga xos monopol egalikning mavjudligi 
bozorda  monopol  hukmronlikni  yuzaga  keltiradi.  Tovar  ishlab  chiqaruvchilarning 
yagona  bo’lmay,  yana  boshqalarning  bo’lishi  va  tarmoqqa  kirish  erkinligi  mavjud 
bo’lishiga  qaramay,  o’z  tabaqalashgan  tovari  yoki  xizmatiga  o’zi  baho  qo’yish 
imkoniga  ega  bo’ladi.  Bundan  tashqari  bu  bozorda  mayda  va  o’rta  ishlab 
chiqaruvchilar  bilan  birga  yiriklari  ham  ishtirok  etadi.  Shuning  uchun  ham  hozirgi 
zamon harbiy mamlakatlar bozori tuzilishida shu biz ko’rayotgan monopolli raqobat 
ustunlik qiladi. 
Keyingi  model  —