Umumiy ma'lumoti tayyori. Doc

 
 
 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

 
47 
VII-MAVZU. IQTISODIY RAQOBAT TUShUNChASI 
 
7.1. Iqtisodiy raqobat mazmuni 
7.2. Raqobat va baho 
7.3. Raqobat - bozorni tartibga soluvchi kuch 
 
7.1. Iqtisodiy raqobat mazmuni 
 
Bozor iqtisodiyotini harakatga keltiruvchi, uning taraqqiy etishiga katta ta’sir 
ko’rsatuvchi  raqobatdir.  Raqobat  kurashining  ahamiyati  shunchalik  yuqoriki,  usiz 
bozorni tasavvur etib bo’lmaydi. Chunki, u bozor iqtisodiyotining mazmunidir. 
Bozor sharoitidagi raqobat 
iqtisodiy raqobat 
bo’lib, u iqtisodiy jarayonda yuz 
beradi.  Undagi  asosiy  maqsad  bozor  ishtirokchilarining  erkin  faoliyat  sharoitini 
yaratish,  har  bir  ishtirokchi  o’z  harakati  uchun  zarur  muhit  va  holatni  ta’minlash 
bilan  bog’liq  bo’lgan  kurashdan  iboratdir.  Har  bir  bozor  ishtirokchisining  kerakli 
ishlarni  boshqalarga  nisbatan  muvaffaqiyatli  hal  qilishi,  buning  uchun  zarur 
sharoitlarni  oldindan  va  o’z  vaqtida  yarata  olishi,  doimo  ustunlikka  ega  bo’lishi 
kabilar iqtisodiy raqobat kurashining mazmunini tashkil qiladi. 
Bozor  iqtisodiyotiga  qatnashuvchilar  bir-biri  uchun  raqib  hisoblanib,  o’zaro 
kurash  olib  boradilar.  Alohida-alohida  holdagi  ishtirokchilarning  bir-birlari 
o’rtasidagi kurashi umuman bozor iqtisodiyoti bilan yakunlanadi. 
Iqtisodiy  raqobat  kurashida  qatnashuvchilar  bir-birlarini  shaxsan  bilishlari, 
tanish  bo’lishlari  zarur  emas.  Buning  uchun  avvalo  bozor  xususiyati,  uning  harakat 
qonuniyatlarini  yaxshi  bilgan,  sezgan  holda  faoliyat  ko’rsatish  asos  bo’lib  xizmat 
qiladi. 
Ma’lumki,  har  bir  narsada,  har  qanday  sharoitda  tezroq,  ertaroq,  har 
tomonlama o’ylab harakat qilgan oldin ulgurganidek va to’la maqsadga erishganidek 
raqobat kurashida bozor masalalarini hal qilish ham shunga o’xshab ketadi. 
Raqobat kurashida barcha ham muvaffaqiyatga erishishga muyassar bo’lmaydi. 
Bu  tajriba,  bilim,  matonat,  tavakkalchilik  va  albatta,  yirik  sarmoyaga  ega  bo’lishni 
talab qiladi. 
Raqobat  kurashi  keng  mazmunli,  ko’p  qirrali  bo’lib,  bozor  iqtisodiyotining 
barcha  davrlari,  sohalari,  tarmoqlarida  yuz  beradi.  Raqobat  kurashiga  bardosh  bera 
oladigan shaxsgina bozor taraqqiyotiga ko’p hissa qo’sha oladi. 
Raqobat  kurashining  asosiy  mazmuni  xaridorlarni  o’ziga  ko’proq  jalb  etish 
sharoitini  yaratishdir.  Chunki,  har  bir  tadbirkorning  molini  sotib  oladigan  xaridor 
ko’p  bo’lsa,  u  sotish  muammosini  tezroq  hal  etadi,  ishi  tezlashadi,  yuqori  foyda 
oladi. Sarmoyasi qancha tez qaytib, tez harakatda bo’lsa, shunchalik ko’p mahsulot 
ishlab chiqarishga, ko’proq sotishga muyassar bo’ladi. 
Tadbirkor  uchun  kurashdagi  eng  muhim  narsa  zarur  tovarni,  xizmatni  o’z 
vaqtida  ko’proq  ishlab  chiqarish  va  xaridorga  tezroq  etkazishdir.  Bu  jarayonda 
boshqalarga  nisbatan  oldinroq  ulgursa,  albatta  u  bu  kurashda  g’olib  chiqish 
imkoniyatini  qo’lga  kiritgan  bo’ladi.  Bu,  birinchi  navbatda,  bir  xil  tovar  ishlab 
chiqaruvchilar  va  bir  xil  xaridorlar  o’rtasidagi  kurashdir.  Shuning  uchun  ham 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

 
48 
raqobatdagi  harakatning  keng  hajmlisi  bozor  uchun,  tovarni  muvaffaqiyatli  sotish 
uchun bo’lgan kurashdir. 
Raqobat  kurashi  iqtisodiy  faoliyatning  boshqa  tarmoq  va  sohalarida  ham  yuz 
beradi. Masalan, xomashyo uchun kurashni olaylik. Ma’lumki, bu ishlab chiqarishda 
katta ahamiyat kasb etadi. Kerakli xom ashyodan o’z vaqtida, kerakli miqdor va xissa 
olish  uchun  harakat  qilish  umumiy  muvaffaqiyat  uchun  zarur  shartdir.  Yuqori 
samarali  xomashyo  joylarini  qo’lga  kiritish,  arzon  energiya  uchun  kurash  katta  o’rin 
egallaydi. 
Bulardan 
yana 
biri 
ish 
kuchi 
ta’minotidir. 
Yuqori 
ma- 
lakali, tajribali ishchi, xizmatchilarga ega bo’lish, ayniqsa tadbirkor, savdogar uchun 
juda kerak. Etarli miqdorda ularga ega bo’lish, kasaba uyushmalariga ta’sir etish uchun 
kurash  raqobatda  o’rinlidir.  Demak,  sotuvchilar,  tadbirkorlar  o’rtasidagi  raqobat 
asosan  xaridorlar,  ish  kuchi,  xomashyo,  material,  ma’qul  energiya  xili  uchun  olib 
boriladi.