Umumiy lot p65

Yurak glikozidlari (YG) deb, yurak mushaklariga tanlab kar- diotonik ta’sir ko‘rsatadigan organik moddalarga aytiladi. Ular, asosan, quyidagi o‘simliklardan olinadi:

1. 
   Angishvonagul bargidan — Digitalis (digitoksin, digoksin selanid).
   
2. 
   Strofant urug‘idan — Strophantus Kombe (strofantin K).
   
3. 
   Marvaridgul o‘tidan, bargidan — Covallaria (korglikon, konvallyatoksin).
   
4. 
   Adonis o‘tidan — Adonis Vernalis (adonizid).
   

YGning miokardga tanlab kardiotonik ta’sir ko‘rsatishi ular­ning uch qismdan iborat kimyoviy tuzilishiga bog‘liq: glikon — qandli qismi, aglikon — qandsiz qismi, steroid yadro va lakton halqasidan iborat:
Glikon qismining ahamiyati:

1. 
   Eruvchanlikni hal qiladi.
   
2. 
   Hujayra membranasidan o‘tishini belgilaydi.
   
3. 
   Qondagi va to‘qimalardagi oqsillar bilan bog‘lanishni hal qiladi.
   
4. 
   Aglikon qismining faolligiga va zaharliligiga ta’sir etadi.
   
5. 
   Miokardga ta’sir davomiyligini belgilaydi.
   

Aglikon qismining ahamiyati: besh burchakli lakton halqa bilan yurakka kardiotonik tanlab ta’sir ko‘rsatadi.

1. 
   Sistolik ta’sir (musbat inotrop ta’sir):
   

1. 
   musbat inotrop ta’sir (sistola kuchli va qisqa bo‘ladi);
   
2. 
   musbat batmatrop ta’sir (yurak mushaklari qo‘zg‘aluv- chanligi oshadi).
   

2. 
   Diastolik ta’sir:
   

1. 
   manfiy xronotrop ta’sir (diastolik fazasi uzayadi);
   
2. 
   manfiy dromotrop ta’sir (yurak o‘tkazuvchi yo‘llaridan impuls o‘tishi sekinlashadi).
   

Yurak glikozidlari ta’sir davomiyliklariga ko‘ra uch guruhga bo‘linadi:

Qisqa muddat ta’sir etuvchi moddalar	O‘rtacha muddat ta’sir etuvchi moddalar	Uzoq muddat ta’sir etuvchi moddalar
Strofantin K Korglikon Konvallyatoksin Marvaridgul damlamasi	Selanid Adonizid Guli zardak ekstrakti	Gitoksin Digitoksin Digoksin

O‘tkir yurak yetishmovchiligida strofantin K yoki korglikon vena ichiga yuboriladi, chunki ta’siri 5—6 daqiqada yuzaga ke- ladi. Ichishga qo‘llanilmaydi, chunki me’da shirasi ta’sirida par- chalanadi:

• 
  strofantin K (Strophantinum K) 0,05 % — 1 ml amp.;
  
• 
  korglikon (Corgliconum) 0,06 % — 1 ml amp.
  

Surunkali yurak yetishmovchiligda digitoksin, digoksin, se- lanid preparatlari buyuriladi (digitoksin tabletkalarda ichish uchun, digoksin ichishga va vena ichiga yuboriladi). Chunki bu- larning ta’siri kech boshlanadi va uzoq davom etadi:

• 
  digitoksin (Digitoxinum) 0,0001 tabl., 0,00015 shamcha;
  
• 
  digoksin (Digoxinum) 0,00025 tabl., 0,025 % — 1 ml amp.;
  
• 
  selanid (Celanidum) 0,00025 tabl., 0,05 % — 10 ml. fl.,
  

0. 
   02 % — 1 ml amp.;
   

• 
  adonis o‘ti damlamasi (Infuzum herbae Adonidis vernalis) 1:50; 1:20.
  

Bu preparatlar bir-biridan latent davri, kumulativ xususiyati, OISda so‘rilishiga qarab farqlanadi.

1. 
   Diuretik ta’sir. YG buyraklarda qon aylanishining yaxshi- lanishi hisobiga peshob ajralishini kuchaytiradi, bu esa venadagi bosimning pasayishi va shishning yo‘qolishiga sabab bo‘ladi. Undan tashqari, angishvonagul va strofantin preparatlari to‘g‘ridan to‘g‘ri buyraklarga ta’sir etib, natriy ionlari reabsorbsiyasini kamaytiradi. Organizmdan natriy va suv chiqib ketadi, shishlar kamayadi.
   
2. 
   MASga sezilarli tinchlantiruvchi ta’sir ko‘rsatadi (ayniqsa, marvaridgul va adonis o‘ti preparatlari).
   

Yurak glikozidlarining kardiotonik ta’siri mexanizmi
Yurak glikozidlari Na+—K+—ATF-azani bloklab, hujayra ichida Na va hujayra tashqarisida K+ to‘planadi. Lekin hujayra ichidagi Na+ ionlari sarkoplazmadan chiqqan Ca⁺⁺ ionlari bilan o‘rin almashadi. Na+ hujayradan chiqadi, Ca⁺⁺ ionlari hujayra ichiga kiradi. Natijada, hujayra ichidagi Ca ionlari ko‘payadi. Hujayra ichidagi Ca ionlari aktin bilan miozining birikishini tezlashtirib, aktomiozin hosil qiladi. Aktomiozin yurak mushaklari qisqarishini oshirib beradi.