Umumiy kimyodan qoidalar to’plami

Elementar zarrachalar

Proton - ; Neytron - ; Elektron - yoki ; Pozitron - yoki

Elementlar valentligi va davriy sistema

108	Valent elektronlar	Bosh guruhcha elementlarining tashqi pog’onasidagi elektronlar soni ularning guruh raqamiga teng. Bu elektronlar valent elektronlari deyiladi va kimyoviy elementning valentligini belgilab beradi. Davriy sistemada asosiy guruhcha elementlarining valentliklari quyidagicha: Guruh raqami I II III IV V VI VII Valentligi I II III II IV I II III IV V II IV VI I III V VII
109	N,O,F elementlari	Davriy sistemada N,O,F elementlari o’z guruhlari raqamiga teng valentlikni namoyon qilmaydi. Sababi azotda toq elektronlar 3 ta, kislorodda 2 ta, ftorda esa 1 ta toq elektronlar mavjud, ammo 2d – qobiq bo’lmaganligi uchun.
110	Yonaki guruhcha elementlari	ko’pincha maksimal valentlikni namoyon qilmaydi, ba’zilari (masalan: Cu,Ag,Au) guruh raqamidan katta bo’lgan valentlikka ega.

Bosh guruhcha elementlarini O va H bilan hosil qilgan birikmalaridagi maksimal valentliklari

Guruh	I	II	III	IV	V	VI	VII
Kislorod bilan	I E2O	II EO	III E2O3	IV EO2	V E2O5	VI EO3	VII E2O7
Vodorod bilan	I EH	II EH2	III EH3	IV EH4	III EH3	II H2E	I HE

Elementlarning ba’zi fizik xossalari va davriy sistema

111	Atomlarning xossalari	Davriy sistemadagi elementlar atomlarining xossalari bir necha xususiyatlar – atom radiusi, elektronga moyillik, ionlanish potensiali, elektromanfiylik, kislota – asos xossalari orqali talqin qilinadi.
112	Atom radiusi –	Atom markazidan eng chetki elektrongacha bo’lgan masofa.
113	Bosh guruh elementlari uchun atom radiusi –	yuqoridan pastga tartibida kattalashib boradi. Bu esa guruhlarda yuqoridan pastga tomon metallic xossasini ortib borishiga olib keladi.
114	Davrlarda atom radiusi –	chapdan o’ngga tomon kamayib boradi. Bu esa chapdan o’ngga qarab metallmaslik xossasini ortishiga ortib keladi.
115	Ionlanish energuyasi	bir element atomidan elektronlarni tortib olish kerak bo’ladigan energiya miqdoridir. Element atomining ionlanish energiyasi qanchalik katta bo’lsa, shu element o’zining elektronini shunchalik qiyin beradi, aksincha, ionlanish energiyasi qanchalik kichik bo’lsa, shu element shunchalik elektronini oson beradi. Demak metallmaslarning ionlanish energiyalari metallarnikiga nisbatan katta bo’ladi. Belgisi: I
116	Bosh guruh elementlari uchun ionlanish energuyasi	yuqoridan pastga qarab esa ionlanish energiyasi kamayib boradi.
117	Davrlar uchun ionlanish energiyasi	davrlarda ionlanish energiyasi (I) chapdan o’ngga qarab ortib boradi.
118	Elektronga moyillik	neytral holdagi atomga elektron birikishi natijasida ajralib chiqadigan energiya miqdoridir.
119	Davrlar uchun elektronga moyillik energiyasi	chapdan o’ngga o’tgan sayin elektronga moyillik (E) energiyasi ortib boradi.
120	Bosh guruh elementlari uchun elektronga moyillik energiyasi	guruhchalarda yuqoridan pastga qarab bu energiya kamayib boradi.
121	Nisbiy elektromanfiylik	Nisbiy elektromanfiylik qiymati tushunchasini fanga 1932 yil L.Poling kiritgan. Ta’rifi: “Molekula tarkibidagi atomning o’ziga bog’lovchi elektronni tortish xususiyati uning elektromanfiyligi deyiladi.”
122	Davrlar uchun elektromanfiylik	chapdan o’ngga o’tgan sayin elektromanfiylik energiyasi ortib boradi
123