Umumiy gidrologiya fanidan yakuniy nazorat savollari

15.Tabiatda suvning aylanma harakati deganda nimani tushunasiz?
Қуёш нурлари таъсирида Дунё океани, дарёлар, кўллар, ботқоқликлар, музликлар юзасидан, ўсимликлардан ва Ер сиртининг бошқа қисмларидан ҳар йили 577 минг км3 (1130 мм) сув буғланади. Сув буғлари гравитация кучлари таъсирида юқорига кўтарилади ва конденсация жараёнида тўйиниб, оғирлик кучлари туфайли ёғин сифатида яна Ер сиртига тушади.
Атмосферадаги намликнинг асосий манбаи - океанлар вa
денгизлар юзасидан буғланишдир. У Ер юзасидан бўладиган умумий буғланишнинг 86,5 фоизини ташкил этади. Шу миқдорнинг кўп қисми бевосита яна океанлар ва денгизларга атмосфера ёғини кўринишида қайтиб тушади. Бу кичик сув айланиши деб аталади.
Намликнинг қолган қисми материклар томон ҳаракатланади ва улар Ер юзаси билан мураккаб алоқада бўлади
Сувнинг катта айланиши материклардаги ва океанлардаги сувнинг барча турдаги айланишини ўз ичига олади. Қуруқликдан дарё оқими кўринишида океанларга ёки улар билан туташ бўлган денгизларга қайтиб тушган сув катта сув айланиши жараёнини тугаллайди. Шундай қилиб, Дунё океани, атмосферадаги намлик ва қуруқлик сувлари яго­на тизим сифатида ўзаро боғлангандир. Ер сиртининг қуруқлик қисмида ҳосил бўлган дарё сувларининг бир қисми океанлар ва денгизларга қуйилса, бир қисми материклар ичида қолади. Қуруқлик юзасининг катта қисми (78 фоизи) Дунё океанига томон қия бўлиб, у ерда ҳосил бўлган дарё оқими океанларга келиб тушади. Қуруқликнинг бу қисми океанга туташ ёки чекка оқимли ҳудудлар деб аталади. Дарёлари суви океанга келиб тушмайдиган ҳудудлар ички оқимли ҳудудлар ёки берк (океанга нисбатан) ҳудудлар деб номланади.
16.Daryolarda loyka oqiziqlarining hosil bolishini izohlang.
AOqiziqlar murakkab jarayonlar ta’siridan, daryo suv yig‘ish maydonlaridan va daryo tizimi o‘zanlaridan bo‘ladigan yemirilishi suv eroziyasi natijasida hosil bo‘ladi. Suv eroziyasi maxsulotlari yil davomida daryo oqiziqlari bilan ta’minlovchi asosiy manba hisoblanadi. Shu mavzuda joriy yilning 1 aprel kuni Gidrologiya va gidrogeologiya kafedrasi assistenti Jumaboeva Gulnora Usmanbaevna 2 bosqich 17 guruh talabalariga Ochiq dars o‘tkazdi. Ochiq darsda Gidromelioratsiya fakulteti professor-o‘qituvchilari hamda mehmonlar tashrif buyurdilar. Amaliyotchi o‘qituvchi talabalarga dars avvalida “Daryo oqiziqlari” haqida bir qator ma’lumotlar berib o‘tdi: Daryo oqiziqlari deb suv oqimi bilan birgalikda harakatlanadigan va o‘zan hamda qayir yotqiziqlarini hosil qiluvchi qattiq zarrachalarga aytiladi. Daryo oqiziqlari o‘zandagi harakatlanish rejimiga ko‘ra muallaq va o‘zan tubi oqiziqlariga bo‘linadi. Muallaq oqiziqlarning massasi kichik bo‘lgani uchun ular daryoning quyilish joyigacha tranzit holda yetib boradi. O‘zan tubi oqiziqlari esa suvning oqish tezligi kamayishi bilan suv ostiga cho‘kib, o‘zan shaklini o‘zgartiradi. Oqiziqlarni miqdoriy ifodalashda oqiziqlar sarfi, oqiziqlar oqimi (hajmi), oqiziqlar moduli yoki yuvilish moduli, yuvilish qatlami, erozion metr, o‘rtacha loyqalik va oqiziqlarning o‘rtacha kattaligi (diametri) kabi ko‘rsatkichlardan foydalaniladi.