Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

Measurement → Append New Measurement Series
funksiyasini tanlang va 
kichik burchak tezliklardan boshlang. 
 
Sinash uchun savollar: 
1.
Markazdan qochma kuch qurilmasini ishlash prinsipi haqida ma′lumot bering. 
2.
Aylana boʻyicha harakat haqida ma′lumot bering. 
3.
Koriolis kuchi haqida ma′lumot bering. 
4.
Butun dunyo tortilish qonuni haqida ma′lumot bering. 
 
 
 
 
 

---

43 
7-laboratoriya ishi 
ERKIN GIROSKOPNI AYLANMA HARAKATINI OʻRGANISH. 
(
Qoʻshimcha foydalanish uchun adabiyotlar: 2, 3, 5, 6, 10, 32, 38, 57.
)
 
Tajriba maqsadi:
Erkin giroskop pressesiyasini va Giroskop chayqalishini 
oʻrganish.
Qisqacha nazariya
: Giroskop pressesiyasi giroskop tashqi kuch ta′sirida 
harakatlanganda sodir boʻladi. Giroskop shindeliga aylantiruvchi moment tasir 
qilsa shindel bu aylantiruvchi momentga mos aylanmaydi, u faqat toʻgʻri 
burchakka buriladi. 
Giroskopda koordinata boshidan oʻtuvchi va koordinata boshiga burchak ostida 
boʻlgan aylanish oʻqi mavjud (13-rasm). Koordinata boshidan giroskop ogʻirlik 
markazigacha boʻlgan masofa s va giroskop oʻqining Z-oʻqiga nisbatan ogʻishi 
𝛼
ga teng.
Giroskopning impuls momenti quyidagiga teng 
𝐿⃗ = 𝐽 ∙ 𝜔
⃗⃗ 
(1.32) 
bu erda ω- giroskop aylanma chastotasi,
J-giroskopning 3-oʻqqa nisbatan inertsiya momenti. 
L
qiymati odatda vaqtga bogʻliq boʻladi ya′ni 
𝐿 = 𝑓(𝑡)
. Giroskopning ogʻirlik 
markaziga ta′sir qiluvchi 
𝐹 = 𝑚𝑔
ogʻirlik kuchi aylantiruvchi momentni hosil 
qiladi va giroskop oʻqining aylanishiga sabab boʻladi.
𝑀
⃗⃗ = 𝑑 ∙ 𝐹 = 𝑚 ∙ 𝑑 ∙ 𝑔 
shuning uchun 
𝑀 = 𝑑 ∙ 𝐹𝑠𝑖𝑛𝛼 = 𝑚 ∙ 𝑑 ∙ 𝑔 𝑠𝑖𝑛𝛼
(1.33) 
M kuch momenti F va d ga bogʻliq boʻlib tekislikka nisbatan perpendikulyar 
yoʻnalgan boʻlib dL impuls momentining oʻzgarishiga olib keladi. dL impuls 
momentining oʻzgarishi impuls momenti oniy qiymatiga perpendikulyar 
yoʻnalgan. M kuch momenti tomonidan hosil qilingan qoʻshimcha impuls momenti 
quyidagicha boladi: 

---

44 
𝑀
⃗⃗ =
𝑑𝐿
𝑑𝑡
𝑑𝐿 = 𝐿𝑠𝑖𝑛𝛼 𝑑𝜑

(1.34) 
bundan (13-rasmga qarang), quyidagi kelib chiqadi, bu erda
 
𝑀 = 𝐿 𝑠𝑖𝑛𝛼 
𝑑𝜑
𝑑𝑡
= 𝐿 𝑠𝑖𝑛𝛼 𝜔
𝑝