Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

 
Kerakli asbob va jihozlar:
1.
Planar diod P (555 210) – 1ta 
2.
Universal taglik P (555 200) – 1ta 
3.
DC energiyamanbai 0….500 V (521 65) – 1ta 
4.
Amperemeter, AC, I <10 mA (531 100) – 1ta 
5.
Voltmeter, DC, U < 500 V (531 711) – 1ta 
6.
Taqsimlash qutisi (502 04) – 1ta 
7.
Xavfsiz ulash kabellari, 100 sm, qizil (500 641) – 3ta 
8.
Xavfsiz ulash kabellari, 100 sm, kî′k (500 642) – 1ta 
9.
Xavfsiz ulash kabellari, 50 sm, koʻk (500622) – 1ta 
10.
Ulash kabeli, sariq/yashil, 200 sm. (501 43) – 1ta 
Volt-amper xarakteristikasida uch sohani bir-birida farqlash mumkin. 
Teskari kuchlanish sohasi (A): 
Anod potensiali katod potensialiga nisbatan manfiy soha. Bu sohada elektronlar 
elektr maydoniga qarshi yoʻnalishda harakatlana olmaydi. Elektronlar katoddan 
erkin kinetik energiya bilan ajralib chiqqanlari uchun anod kuchlanishi eng tez 
elektronlami toʻxtatib qolgunuga qadar anod toʻki mavjud boʻladi. 
61-rasm. P diodning sxemasi:
1-qizdiruvchi 
vilka, 
2-katod 
plastinkasi, 3-katod qizdirgich 
simi, 4-Anod, 5-anodni ulash simi 
62-rasm. Dioodning VAXning tipik 
shakli: A-teskari kuchlanish sohasi, B-
hajmiy zaryadlar chegaralanish sohasi 
va C-toʻyinish sohasi. 

---

160 
Hajmiy zaryadlar chegaralanish sohasi (B): 
Kichik maydon kuchlanganligida katoddan ajralib chiqayoygan elektronlaming 
barchasi ham anodga yetib bora olmaydi. Ular katodni atrofida xuddi bulutga 
oʻxshab manfiy fazoviy zaryadni hosil qiladi. Shuning uchun past kuchlanishlarda 
anodda boshlanadigan elektr maydon kuch chiziqlari katodgacha yetib bormasdan 
shu elektronlaming fazoviy manfiy zaryadida tugaydi. Anoddan boshlanib 
chiqayotgan elektr maydon shunday qilib toʻsiqqa uchraydi. Qachonki 
kuchlanishning ortishi maydon kuch chiziqlarini katod atrofi sferasiga chuqurroq 
va chuqurroq kirita olganda anod toʻki orta boradi. Anod toʻkining katod 
kuchlanishidan bogʻliqligini Lengmyur-Chayld tenglamasi yordamida ifodalanadi: 
𝐼
𝐴
~𝑈
𝐴
3/2
yoki
𝐼
𝐴
3/2
~𝑈
𝐴
(𝐼)
Xavfsizlik choralari(eslatmalar). 
-Vakuumli diod P yupqa shisha devorli vakuum lampa hisoblanadi. Uning 
portlash xavfi mavjud! 
-Vakuumli diod ishlayotganda universal shtativning ulash sohasida xavfli kontakt 
kuchlanish boʻlishi mumkin! 
-Vakuumli diodga mexanik kuchlanish ta′sir yetkazmang. 
-Universal shtativning ulash sohasida faqat xavfsiz ulash kabellaridan foydalaning. 
-Diod P (555210) ning va universal shtativ P(555200) ning instruksiyalaridagi 
izohlami oʻqing. 
-Toʻk kuchi to katodning atrofidagi faziviy zaryadlar tarqalib ketguncha ortadi. 
Keyin anod toʻki oʻzining toʻyinish qiymatiga erishadi. Anod kuchlanishining 
keying ortishi anod toʻkiga boshqa ta′sir etmaydi. 
Toʻyinish sohasi (C). 
Toʻyinish sohasida emissiya toʻki anod kuchlanishidan bogʻliq emas. Ammo u 
katoddan ajralib chiqayotgan elektronlar sonini oshirish bilan orttirilish mumkin. 
Bunga esa qizdiruvchi kuchlanishni orttirish bilan erishish mumkin. Shunday qilib 
toʻyinish toʻkining kattaligi katodning tempraturasidan bogʻliq boʻladi va har bir 
qizdirish kuchlanishga alohida VAX mos kaladi.