Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

 Qisqacha nazariya: 
Bugungi kunda kommunikatsiya va hisoblash texnikalarini 
elektromagnit tebranish konturlarisiz ta′savur qilib boʻlmaydi. Ideal LC 
elektromagnit tebranish konturida energiya yoʻqotilishi, soʻnish boʻlmaydi. Ammo 
bu hoi faqat nazariy jihatdan mumkin. Amalda esa tebranish konturlarida 
elektromagnit tebranishlar kam boʻlsada soʻnadi. Misol qilib soʻnuvchi garmonik 
ossilyatomi kettirish mumkin. Tebranish konturi bir biriga ulangan kondensator va 
induktiv gʻaltakdan iborat boʻladi. 
Soʻnuvchi tebranish konturida L va C zanjirga ketma-ket ravishda aktiv qarshilik 
ham mavjud boʻladi.
Krixgofning ikkinchi qonuni boʻyicha. 
∑ 𝑈
𝑖
= 0
𝑖
(3.32)
Bu tenglama zanjirdagi batcha kuchlanishlar yigʻindisi nolga teng ekanligini 
bildiradi. Bu qonun ichki qarshilikka ega boʻlgan tebranish konturidan ham 
oʻrinlidir (58-rasmga qarang). 
𝑈
𝑐
+ 𝑈
𝑅
− 𝑈
𝑖𝑛𝑑
=
𝑄
𝐶
+ 𝑅𝐼 + 𝐿𝐼 = 0
(3.33) 
Ma′lumki, kondensator sigʻim 
𝐶 = 𝑄/𝑈
𝑐
, akriv qarshilik kuchlanish 
𝑈
𝑅
= 𝑅 𝐼
(Om qonuni) va gʻaltakdagi reaktiv
Kuchlanishi 
𝑈
𝑖𝑛𝑑
= −𝐿𝐼
kabi aniqlanadi. I toʻk kuchini diferensial tenglamasini 
(3.33) tenglama hadlari orqali L ga boʻlib, Q = I deb hisoblab hosil qilamiz:
𝐼𝜔
0
2
+ 𝐼𝑦 + 𝐼 = 0
(3.34) 

---

154 
Bu yerda
𝜔
0
=
1
√𝐿𝐶
, xususiy chastota,
𝛾 =
𝑅
𝐿
konturining asilligi. Bu 
matematik differensial tenglamani yechish uchta xususiy holga olib keladi. 
Tenglama
𝐼(𝑡) = 𝐼
0
𝑒
−𝑖𝜔𝑡
Kabi yechimga olib keladi, bu yerda 
𝐼
0
tebranish amplitudasi
𝜔 = √𝜔
0
2
− 𝛾
2
(3.35) 
tebranish chastotasi Kabi yechimga olib keladi, bu erda 
𝐼
0
tebranish amplitudasi 
- Birinchi hol
𝜔
0
2
− 𝛾
2
< 0
Bu holda sistema muvozanat holatiga eksponenta qonuniyat asosida tebranishlar 
hosil qilmasdan qaytadi. 
- Ikkinchi hol
𝜔
0
2
− 𝛾
2
= 0
Bu hol kritik (keskin) soʻnish holati deyiladi. Sistema tebranishlarsiztezda 
muvozanat holatiga qaytadi. 
-
Uchinchi hol
𝜔
0
2
− 𝛾
2
> 0
Bunda sistemada tebranishlar kuzatiladi va amplituda eksponensial qonun boʻyicha 
kamayib boradi, soʻnish kuzatiladi. 59- rasmga qarang. 
58-rasm. Kalitli tebranish 
konturi 
59-rasm. Kuchlanish va Toʻk tebranishlari. 
Bu tajribada faqat ohirgi holatni kuzatish mumkin. Kondensatordagi boshlangʻich 
kuchlanish 
𝑈
0
boʻlsa, induktiv gʻaltakda oʻtuvchi toʻk kuchi quyidagicha 
aniqlanadi. 
𝐼(𝑡) = 𝐼
0
𝑒
−𝛾𝑡
sin(𝜔𝑡)
(3.36) 

---

155 
Bu yerda boshlangʻich toʻk kuchi
𝐼
0
=
𝑈
0
𝜔𝐿
𝜔
- yuqorida keltirilgani kabi. 
Kondensatordagi kuchlanish undagi zaryad miqdoriga mutonosib, shuning uchun 
zaryad miqdori toʻk kuchining integraliga proporsional boʻladi. IV tenglamadagi 
kosinus toʻk kuchi va kuchlanish qiymatlari orasida 90° faza siljishi borligi 
bildiradi. 
𝑈(𝑡) = 𝑈
0
𝑒
−𝛾𝑡
cos(𝜔𝑡)
(3.37)