“Umumiy fizika” kursidan mustaqil ishlarni bajarishdagi uslubiy ko’rsatma

 

Foydalanadigan adabiyotlar: 

1.  I.V.Savelyev. “Umumiy fizika kursi”. II qism. T.O‟qituvchi. 1975 y. 144-

156 betlar. 

2.  S.X.Astanov, M.Z.Sharipov, N.N.Dalmuradova “Magnetizm” elektron 

o‟quv qo‟llanmasi. Buxoro 2007 y. 37-38 betlar.  

 

23. Amaliy mashg’ulot. Uzoq masofalarga elektr energiyasini uzatishda nima 

uchun transformatorlardan foydalaniladi? 

 

       O‟zaro  induksiya  hodisasiga  asoslanib  ishlaydigan  qurilmalardan  biri 

taransformatorlardir. Transformator  deganda, o‟zgaruvchan  tok  kuchlanishi  va  

tok  kuchini  qayta  o‟zgartiradigan  ikki  yoki  undan  ortiq  cho‟lg‟amli 

elektromagnit  asbob tushuniladi.  Transformatorning  cholg‟amlariga    EYUK  li 

uchastka uchun  Om qonunini tadbiq qilib kirish kuchlanishi uchun  

                                          

1

1

1

1

1

1

1

N

dt

dF

I

I

U



















   (10)  

va chiqish kuchlanishi uchun  

                                             

2

2

2

2

2

2

2

N

dt

dF

I

I

U



















    (11)  

ifodalarni  yoza  olamiz.  Bu  yerda 

2

1

   

  va





  birlamchi  va  ikkilamchi 

cho‟lg‟amlarning qarshiligi 

2

     

1

I

    

va

I

 ulardagi tok kuchi odatda transformatorlar 

ikkilamchi  cho‟lg‟am  uchlari  solt  holatda  ishlaydi,  shuning  uchun   

0

2



I

va 

1

1

1







I

 deb hisoblaymiz. U holda oxirgi ikki ifodani  hadma  - had bo‟lib  

                                                   

1

2

1

2

N

N

U

U





       (12) 

munosabatni  hosil  qilamiz  .  Demak,  ikkilamchi  cho‟lg‟am  o‟ramlari  sonining 

birlamchi  cho‟lg‟am  o‟ramlari  soniga  nisbati  qancha  bo‟lsa,  transformator 

kuhlanishni  shuncha  marta  orttirar  ekan.  Bu  nisbat    transformatsiya  yoki 

kuchaytirish  koyfitsienti  98%  gacha  boradi.  Shuning  uchun  transformatorning 

birlamchi  va  ikkilamchi  cho‟lg‟amalaridagi  quvvatlarni  bir  -  biriga  teng  deb 

hisoblash  mumkin, ya‟ni:  

                                        

2

2

1

1

I

U

I

U





      (13) 

12 - formulani hisobga olsak  

                                            

2

1

2

2

N

N

I

I



         (14)  

Matorning  ikkilamchi  cho‟lg‟ami  salt  holatda  ishlaganida  birlamchi  va 

ikkilamchi g‟alataklaridagi tok kuchi cho‟lg‟am-lardagi o‟ramlar soniga teskari 

proporsional  ekan.  Transforma-torning  ikkinchi  cho‟lg‟ami  ochiq  bo‟lgandagi 

ish  rejimiga  salt  ish  rejimi  deyiladi.  Transformator  ikklamchi  cho‟lg‟amining 

---

 

28 

to‟liq  nagruzkada  beradigan  quvvati  transformatorning  nominal  quvvati 

deyiladi.  Transformatorlardan  elektr  energiyasini  uzatishda  va  istemolchilarga 

yetkazib berishda keng foydalaniladi.