Umumiy fizika fanidan laboratoriya mashg’ulotlari

Hisoblashlar
Shkalali ekranni yoritkichdan (buyumdan) uzoqroq o'rnatib, ularning orasiga linza qo'yiladi va ekranda o'zaro ko'ndalang tirqishlarning tasvirlari aniq ko'ringuncha linza u yok bu yoqqa suriladi. Taglik bo'ylab o'rnatilgan chizqichdan linza, ekran va buyumning vaziyatlari aniqlanib, yoritkich va ekran o'rnatilgan sirpangichlar boshqa joyga ko'chiriladi, so'ngra linzaning ham da boshqa hamma asboblarning tegishli vaziyatlari yana qaytadan topiladi. Tasvirning yaqqolligini ko'z bilan chamalab baholashning juda ham aniq bo'lmasligini nazarga olib, o'lchashlarni kamida etti marta takrorlash tavsiya qilinadi. Bundan tashhari, ushbu usulni qo'llashda o'lchashlarning bir qismida ko'ndalang tirqishlarning tasvirini kattaroq, ikkinchi qismida ko'ndalang tirqishlar tasvirini aslidan kichikroq qilib hosil qilgan holda bajarish foydalidir.
Ayrim o'lchash natijalarining har birini (2) formulaga qo'yib, linzaning fokus masofasi aniqlanadi va topilgan natijalarning o'rta arifmetik qiymati olinadi.
2-usul. Fokus masofasini buyum va uning tasviri kattaligiga hamda linza bilan tasvir orasidagi masofaga harab aniqlash. Buyumning kattaligini h, tasvirning kattaligini H va ulardan linzagacha bo'lgan masofani mos ravishda d va f deb belgilaymiz. Bu kattaliklarning o'zaro boqlanishi
=
munosabat bilan ifodalanadi. Bundan d ni (buyum bilan linza orasidagi masofani) aniqlab, uni (1) formulaga qo'ysak, bu uchta kattalik orqali F ning
F = (5)
ifodasini topish oson.
Ishni bajarish tartibi:
Linzani ekran bilan buyum (ya'ni o'zaro ko'ndalang tirqishlar) orasiga shunday joylashtirish kerakki, bunda ekranda yoritgichdagi o'zaro ko'ndalang tirqishlarning ancha kattalashgan tasviri hosil bo'lsin, so'ngra linza va ekranning vaziyati aniqlanadi. Buyumning va tasvirning kattaligi chizqich yordamida o'lchanadi. Tasvir bilan linza orasidagi masofa qisoblanib, (5) formula bo'yicha linzaning fokus masofasi topiladi.
Buyum tekisligidan ekrangacha masofani o'zgartirib, tajriba bir necha marta takrorlanadi va yatijalar 1-jadvalga yoziladi.
1-jadval

№