Umumiy fizika fanidan laboratoriya mashg’ulotlari

3-rasm 4-rasm


Yig’uvchi linza. Odatda linzalar oliy sifatli shishaladan yasaladi. qavariq linzalar yig’uvchi linzalar bo'ladi. qavariq linzaning bosh optik o’qiga parallel bo'lgan nurlar dastasidan o'tsa, bu nurlar linzaning bosh optik o’qi tomon oqib, undan sinib chiqqach, bir nuqtada kesishadi (4-rasm).
Yig’uvchi linzaga uning bosh optik o’qiga parallel bo'lib tushadigan nurlar linzada singandan so'ng kesishuv nuqtasi linzaning bosh fokusi deb aytiladi. Bu nuqta F harfi bilan belgilanadi (4a -rasm).
Linzaning bosh optik o’qiga parallel bo'lgan nurlar dastasini qaramaqarshi tomondan yuborilsa, bu nurlar dastasi linzadan o'tgach ular kesishgan nuqta linzaning boshqa bir bosh fokusi bo'ladi (4b -rasm).
Demak, qavariq linzada ikkita bosh fokus bo'lar ekan. Bir jinsli muhitda bu bosh fokuslar simmetrik qavariq linzaning ikki tomonida linza markazidan bir hil masofada joylashadi. Bu masofa linzaning fokus masofasi deyiladi; fokus masofa F harfi bilan belgilanadi.
Agar bir-biriga parallel uchta nurni bosh optik o’qga biror burchak ostida yuborsak, nurlar bosh fokusda emas, boshqa nuqtada kesishganini ko'ramiz (5a-rasm). Huddi shuningdek bosh optik o’qga boshqa biror burchak ostida uchta o'zaro parallel nur yuborsak ular linzadan sinib o'tib kesishuv nuqtalari bosh optik o’qka perpendikulyar bo'lgan va bosh fokusdan o'tuvchi tekislikda joylashadi (5b-rasm).



5-rasm


Bu tekislik linzaning fokal tekisligi deb ataladi. Nuqtaviy yorug’lik manbaini linzaning fokusiga (yoki fokal tekisligining ixtiyoriy nuqtasiga) joylashtirilsa, singan nurlar linzadan o’tgach parallel holda tarqaladi. Agar nuqtaviy yorug’lik manbai linza fokusidan narida joylashgan bo'lsa, linzadan o'tgan nurlar kesishuvchi nurlar bo'lib, xaqiqiy tasvir hosil qiladi (6a-rasm). Agar nuqtaviy yorug’lik manbai linza fokusidan berida tursa singan nurlar yoyiladi va mavhum tasvir hosil bo'ladi (6b -rasm).