Umumiy fizika fanidan laboratoriya mashg’ulotlari

Yoritilganlikni o'lchash metodikasi.
Yoritilganlikni o'lchash uchin fotoelementdan foydalanish mumkin. Fotoelement xosil qilgan foto tok kuchi yorug'lik kuchi yoki fotoelement yuzasini Yoritilganligiga to'g'ri proporsionaldir: ~ Е
= С N (3)
bunda
C-galvanometrni tok kuchi bo'yicha sezgirligi,
N-galvanometr strelkasining ko'rsatishi.
Fotoelementning sezgirligi β bo'lsa, biror masofa uchun yoruglik oqimi Ф quyidagiga teng bo'ladi:
Ф (4)
U holda (1) ga asosan va fotoelementning fotoaktiv maydon S ni bilgan xoldaberilgan masofa uchun yoritilganlikni aniqlash mumkin:
E = =
Ushbu ishda ishlatiladigan fotoelementning sezgirligi = 4· A/lyumen va unung foydali fotoaktiv maydonining yuzasi S = 0,003314 , galvanometrning tok kuchi bo'yicha sezgirligi = 4· A/b
Agar (5) formulada kattaliklarning birligini SI sistemasida qo'ysak yoritilganlik birligini xosil qilamiz:
1luks =
Qurilma umumiy asosga o'rnatilgan ikki asosga maxkamlangan gorizantal doiraviy korpusdan iborat. Korpus ikki qismdan: ichiga selenli fotoelement o'rnatilgan kamera 2 va ichida yorug'lik lampochkasi joylashgan ajraladigan slindir 3 dan iborat.(1-rasm).

1-rasm. Qurilmaning sxemasi
1. Sezgir galvanometr.
2. Fotoelementli kamera.
3. Ajraladigan silindr.
4. Fotoelementdan manbagacha bo'lgan masofani o'lchash uchun shkala.
5. Fotoelementni burash uchun ruchka.
6. Fotoelement aylantirilgandagi burilish burchagini aniqlash uchun shkala.

Kamera ichida fotoelement bo'lib, uni o'z o'qi atrofida 0 dan gacha aylantirish mumkin. Shkala 6 fotoelementni buralish burchagini o'lchash uchun xizmat qiladi. Slindirni 3 ochiladigan qismi ostida santimetrli 4 shkala bor, u manbadan fotoelementgacha bo'lgan masofani aniqlash uchun xizmat qiladi. 4 shkalani nolinchi chizig'i fotoelementning sezgir qatlamining yuzasi tekisligiga to'g'ri keladi. Slindirni ichki qismi qaytgan nurlarni kamaytirish uchun qora rangga bo'yalgan.
Ishni bajarish tartibi:
1-mashq. Yoritilganlikni masofaga bog'liqligini o'rganish
1. Laborant yordamida quriima ishga tushiriladi.
2. Yorug'lik manbayining elektr sxemasidagi kuchlanish tekshiriladi. Voltmetr aniq 3,5 volt kuchlanishni ko'rsatishi kerak. Tajriba oxirigacha kuchlanish kattaligi o'zgarmas bo'lishi kerak.
3. Fotoelementni vaziyati tekshiriladi. Fotoelementni burash ruchkasi no’lda bo'lishi kerak. 6 shkala, 1-rasm. Linza har bir o'lchashda shunday o'rnatiladiki, bunda fotoelement yuzasiga parallel nurlar tushishi lozim. Fotoelementga parallel nurlar tushganda gal'vanometr maksimal qiymatni ko'rsatadi.
4. Lampochkani 10 sm masofaga o'rnatiladi, galvanometrni ko'rsatishi aniqlanadi bu ish bir necha marta takrorlanadi, keyin o'rtacha qiymati topiladi.
5. (5)-formulaga binoan yoritilganlik xisoblanadi.
6. Shunday usulda 15,20,25,30 sm masofalar uchun yoritilganlik topiladi.
7. O'lchash va hisoblash natijalari quyidagi jadvalga yoziladi:
1-jadval

№