Umumiy fizika fanidan laboratoriya mashg’ulotlari

4 – rasm.

Bu jarayonni kvazistasionar deb hisoblasak dan kelib chiqadi. Bu tenglama kondensatorda zaryad miqdorining vaqt bo’yicha o’zgarish qonunini ifodalaydi.

Elektr tokining ta'rifidan:

bundan

O'zgaruvchan tok zanjirida faqat C bo'lgan holda tok kuchining o'zgarish qonuni kelib chiqadi. Oxirgi tenglamani maxrajidagi kattalik bo'lib, kompleks ko'rinishida tasvirlangan va kompleks sig'im qarshiligidir. esa sig’im qarshilik yoki reaktiv qarshilik deyiladi. Oxirgi ifodani sig'im qarshilik orqali quyidagicha ifodalaymiz:
(4)
Bu formuladan ko'rinadiki o'zgaruvchan tok zanjirida faqat kondensator (C) bo'lganida tok shu qonunga muvofiq o'zgarar ekan.
Mana bu tushuncha va formulalarga ega bo'lganimizdan keyin, o'zgaruvchan tok ko'prigi uchun (10.1 – rasm) muvozanat shartini quyidagicha yozamiz:
(5)
ya'ni ko'prik yelkalarining kompleks qarshiliklar proporsiyasi kabi yoziladi. Bu yerda:
,
z₁= R₁ , z₂ = R₂
Bularni (5) ga qo'ysak:
C_x=C₀ (6)
bo'ladi. (6) – formula o'zgaruvchan tokda ishlaydigan ko'prik sxemasi yordamida noma'lum kondensator sig'imini topish formulasidir. Agar (6) ifodadagi C₀ ni SI tizimidagi sig'im birligi – Farada (F) bilan belgilasak, С_х ham shu birlikda ifodalanadi.
Reoxord diametri o'zgarmas va bir jinsli o'tkazgichdan yasalgan uchun
, l₁+l₂=100 va
ekanligini hisobga olib, (15.5) formulani quyidagicha ifodalaymiz:
(7)
Ishning bajarish tartibi
1. 10.1 - rasmdagi elektr sxema yig'iladi.
2. Sxemaga С_х noma'lum kondensatorlardan biri С_XI ulanib, ma'lum sig'imli kondensatorlar magazinidan С_о tanlanadi. С_о ning qiymatini shunday tanlash kerakki, reoxord surilgichi D ni siljitib, tok indikatori (ossillograf yoki telefon) minimum ko'rsatganida (ekranda to'g'ri chiziq bo'lishiga erishilganda, yoki telefonda minimal tovush eshitilganida), D surilgichni reoxordning 50 - bo'limi atrofida joylashtiriladi (reoxord o'rtalarida).
3. D surilgichni siljitib, tok indikatori minimum ko’rsatganida, reoxord shkalasidan l₁ va l₂ kattaliklar yozib olinadi. (Reoxord uzunligi 100 cm, l₁ + l₂=100 cm).
4. Shu tarzda С_х2 va С_х3 lar uchun ham natijalar olinadi.
5. Noma'lum kondensatorlarni (С_х1, С_х2, С_х3... lar) turli kombinasiyalarda ketma – ket, parallel va aralash ulashlar uchun ham 2 va 3 banddagi aytilganlar takrorlanadi. Olingan tajriba natijalari jadvalga kiritiladi.