Umumiy doc

Tahlil qilishning radioizotop usuli 
Radioizotop usulning asosiy afzalligi — kontaktsiz o‘lchashdir. Bu agressiv 
qovushoq suyuqliklarni, shuningdek harorati va bosimi yuqori suyuqliklarni tahlil 
qilishni osonlashtiradi. Radioizotop analizatorlarda odatda 
β
va j yumshoq 
nurlanishlardan foydalaniladi. Energiyasi taxminan 100—150 keV bo‘lgan j-
nurlanish yumshoq nurlanish hisoblanadi. 
Suyuqlikning zichligi 
ρ
va qatlami qalinlngi x ni bilgan holda va energetik 
jihatdan bir jinsli b
œ
lgan J - nurlar tutamining jadalligi 
i
ni o‘lchab, izlanayotgan 
komponent S
A
ning massa ulushini aniqlash mumkin: 
ФБ
ФА
Ф
ФБ
ФА
n
А
x
j
j
i
С
µ
µ
µ
µ
µ
ρ
−
−
−
⋅
⋅
=
)
(
/
0
, (6.28) 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

240 
bu erda j
0
—qatlam sirtidagi J nurlanishning jadalligi; 
μ
f
—yumshoq J nurlar zaiflashuvining fotoelektrik 
massaviy koeffisient; 
μ
fA
— tahlil qilinayotgan muhitda og‘ir elementlar zaiflashuvining o‘rtacha koeffisienti;
μ
FB
— 
tahlil qilinayotgan muhitda engil elementlar zaiflashuvinipg o‘rtacha koeffisienti
. 
Bu usul neft mahsulotlarida oltingugurtni, xlorli organik suyuqliklarda xlorni 
va hokazolarni aniqlashda qo‘llaniladi. 
Radioizotopli avtomatik kompensasion 
suyuqlik analizatorining funksional sxemasi 
6.31-rasmda 
keltirilgan. 
Ikki 
manbadan 
chiqqan nurlanish (Fe
55
izotoplar) obtyurator 
9 bilan uzilganidan keyin, asbobning ish va 
taqqoslash kanallaridan uzilganidan keyin 
navbatma-navbat o‘tadi. Ish kanalida nazorat 
qilinayotgan oqar suyuqlikli kyuvet 2, 
taqqoslash kanalida esa kompensasion polietilen pona 3 joylashgan. Teng darajada 
kuchsizlashgan oqimlar bitta ssintillyasion detektor 4 — fotoelektron ko‘paytirgich 
FEK ga kiradi. FEK ning chiqishidagi kuchlanish impulslari elektron kuchaytirgich 5 
ga kelib, bu erda quvvati va amplitudasi bo‘yicha kuchaytiriladi va qo‘shiladi. 
Kuchaytirgich chiqishidagi signalning kattaligi va fazasi J
r
— J
t
ayirmaning kattaligi 
va ishorasi bilan aniqlanadi, bu erda J
r
va J
t
— tegishlicha ish va taqqoslash 
kanallaridan o‘tgan nurlanish oqimlarining jadalligi. Signal kuchaytirgich 5 dan 
kompensasion pona 3 va o‘lchash asbobi 7 bilan kinematik bog‘langan reversiv 
dvigatel 6 ga tushadi. Signalning fazasiga qarab reversiv dvigatel har ikki kanaldagi 
oqimlarning jadalligi bir xil bo‘lmaganiga qadar ponani suradi; bu erda, signal nolga 
teng bo‘ladi. Kompensasion ponaning vaziyati tahlil qilinayotgan muhitning 
konsentrasiyasining o‘lchovi bo‘ladi. SHkalaning nol nuqtasi zaslonka 8 bilan 
o‘rnatiladi. SHkalaning o‘lchov chegarasi kompensasion ponaning yo‘lini 
o‘zgartirish bilan amalga oshiriladi. 
Suyuqlik analizatorlarida 
β
-nurlanishdan foydalanilganda o‘lchashning ikki 
usuli — suyuqlikning 
β
-nurlanish tutamini susaytirish va uning qaytarilishi 
qo‘llanilishi mumkin. Birinchi usul tahlil qilinayotgan muhitdan o‘tgan 
β
- nurlanish 
jadalligini o‘lchashga, ikkinchi usul tahlil qilinayotgan muhit qaytargan 
β
-nurlanish 
6.31 
расм
.