Umumiy doc

 Ko‘targich elektr dvigateli ishini kodlash
Takt 
№
1 
2 
3 
4 
5 
6 
1
X
2
X
0 
0 
1 
0 
0 
0 
0 
1 
0 
0 
1 
0 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

540 
Z
0 
1 
1 
0 
0 
0 
Bu jadvalni tahlil qilishdan ko‘rinadiki, o‘zgaruvchilarning 1, 3, 5 taktlardagi 
X
1
 
= 0 va 
X
2
 
= 0 kirish kombinasiyasiga chiqish kattaligining mos ravishda turli 
qiymatlari 
Z
= 0, 1, 0 mos keladi. Bu hol ko‘targichni boshqarish tizimini amalga 
oshirish uchun kombinasion sxemani qo‘llab bo‘lmasligidan dalolat beradi. 
Keltirilgan misoldan, kirish o‘zgaruvchilarining ayni bir kombinasiyasiga chiqish 
kattaligining turli xil qiymatlari mos keladigan barcha hollarda boshqa matematik 
apparatni qo‘llash, xususan chekli avtomatlar nazariyasini qo‘llash zarurligi kelib 
chiqadi. 
CHekli avtomatlar nazariyasining asosiy tushunchalarini kiritamiz. Bizning 
fikrimizcha, hamma diskret modellarni chekli avtomatlar deb atagan maqsadga 
muvofiq. Ular o‘z navbatida xotirasiz (yoki kombinasion) chekli avtomatlarga va 
xotirali (yoki izchil) chekli avtomatlarga bo‘linishi mumkin. Oldinroq biz asosiy 
tushunchalarni kiritdik va xotirasiz (kombinasion) chekli avtomatlarni sintez 
qilishning ba’zi masalalarini qarab chiqdik. Bu erda biz xotirali chekli avtomatlarni 
qarab chiqamiz. SHuni aytib o‘tish zarurki, «chekli avtomat» atamasi aniq, texnik 
qo‘rilmani anglatmaydi, balki matematik ABTtraksiya hisoblanadi (diskret ta’sir 
ko‘rsatish tizimlarida real hodisalarni aks ettiruvchi haqiqiylikning ma’lum 
darajadagi matematik modeli). 
CHekli avtomatlar nazariyasining ikki modeli farq qilinadi: ABTtrakt 
(mavhum) va strukturali. Ayni bir ABTtrakt chekli avtomatga bir nechta strukturali 
chekli avtomat mos kelishi mumkin. 
Xotirali chekli avtomatni bundan keyin oddiygina chekli avtomat deb, xotirasiz 
avtomatlarni esa kombinasion avtomatlar deb ataymiz. SHuningdek, hamma kirish va 
chiqish o‘zgaruvchilari chekli to‘plamda qiymat qabul qiladi, deb hisoblaymiz. 
Aslida chekli avtomtalarning umumiy nazariyasi to‘plam elementlari qiymatini 
cheklamasada, amaliy natijalar faqat ikki xonali mantiq uchun olinganini ta’kidlab 
o‘tish kerak. 
CHekli avtomat kirishiga so‘zlar deb ataluvchi ikkili kombinasiyalar 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

541 
ko‘rinishidagi axborot uzatiladi. To‘plam alifbo deb ataladi, uning 0 va 1 elementlari 
esa harflar deyiladi. Harflarning chekli tartibli ketma-ketligi so‘zni tashkil etadi. 
Ravshanki, kiruvchi va chiquvchi so‘zlar mavjud. Bu holda diskret axborotning 
ixtiyoriy shakl almashtirishi kiruvchi so‘zlar to‘plami 
f
ning chiquvchi so‘zlar 
to‘plamiga bir qiymatli akslanishi sifatida ifodalanib, bunda, kiruvchi va chiquvchi 
so‘zlar to‘plamlari, odatda, hamma so‘zlar to‘plamining qism to‘plami bo‘ladi. 
Istagan chekli avtomat bir qiymatli akslantirishni amalga oshiradi. 
CHekli avtomatni ta’riflaymiz. CHekli avtomat diskret dinamik tizim bo‘lgani 
uchun u turli vaqtda turli xil chekli holatlarda bo‘lishi mumkin. Ularni avtomatning 
holati deb ataymiz va 
y(t)
orqali belgilaymiz. CHekli avtomat – bu diskret tizim 
bo‘lib, uning mazkur paytdagi holatlari va chiqishlari quyidagi tenglamalar bilan 
tavsiflanadi:
(19.19) 
yoki 
(19.20) 
(19.20) Bu erda, 
t 
- diskret vaqt (t = 0, 1, 2 . . .). 
(19.19) tenglamalar tizimi bilan tavsiflanuvchi avtomatlar Mil avtomatlari 
deyilsa, (19.20) tenglamalar tizimlari bilan tavsiflanuvchilari Murning muntazam 
avtomatlari deyiladi. Mil va Mur avtomatlari orasidagi asosiy farq chiqishlar 
funksiyalarini aniqlashdan iborat bo‘lib, ayni paytda ularning holatlari, funksiyalari 
bir-biriga o‘xshashdir. Mur avtomatlarida chiqishlar avtomatning holati bilangina 
aniqlanadi. 
SHunday qilib, chekli avtomat kirish so‘zlari va holatlari to‘plamlarini holatlar 
va chiqish so‘zlari to‘plamiga bir qiymatli akslantiradi. Ravshanki, holatlar to‘plami 
ham ikkili so‘z ko‘rinishida ifodalanishi mumkin. CHekli alifbo va holatlar sonida 
aniqlangan so‘zlar to‘plamida ifodalangan (berilgan) avtomat akslanishlar chekli 
avtomati deyiladi. 
[
]
[
]
[
]
[ ]
.
)
(
)
(
)
(
),
1
(
)
(
)
(
),
1
(
)
(
)
(
)
,
1
(
)
(
t
y
t
z
t
t
y
t
y
t
t
y
t
z
t
t
y
t
y
ψ
ρ
ϕ
ρ
ψ
ρ
ϕ
=
−
=



−
=
−
=
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

542 
Avtomatni ifodalashning uchta usuli mavjud: analitik, jadvalli va geometrik 
usullar. 
Analitik ifodalash usulini qarab chiqamiz. Agar quyidagi ob’ektlar ma’lum 
bo‘lsa, ya’ni kiruvchi so‘zlar to‘plami 
X,
chiquvchi so‘zlar to‘plami 
Z
, holatlarning 
chekli holati 
u
, element 
u
1 
(boshlang‘ich holat deb aytiladi) va U to‘plamni o‘ziga 
akslantirish (istagan 
u
∈
u ga va kiruvchi so‘z 
r
∈
X
ga 
y
i
∈
U
holatlar va chiqish 
so‘zi 
u
∈
U moc qo‘yiladi) ma’lum bo‘lsa, chekli avtomat berilgan deyiladi. Bu usul 
ancha qo‘pol, chunki (kiruvchi va chiquvchi alifbolarni berishdan tashqari) 
akslantirishlarni chiqish so‘zlarini kiruvchi so‘zlar va holatlarining mumkin bo‘lgan 
hamma birikmalariga moslashtirish jadvali ko‘rinishida ifodalash zarur. 
Ifodalashning ancha ixcham shakli jadval shaklidir. Bu holda chekli avtomat 
o‘tishlar va chiqishlar jadvallari ko‘rinishida ifodalanadi. 
O‘tishlar jadvalida ustunlar avtomat holatlariga, satrlar esa kirishlarga mos 
keladi. Tegishli satr va ustunning kesishgan joyida avtomatning kirish ta’sirida
avvaligi holatidan o‘tish holati yoziladi. 
O‘tishlar jadvalining tuzilishini o‘tishlar va chiqishlar jadvalari misolida 
tushuntiramiz. Faraz qilaylik, avtomat 
1
y
holatda bo‘lsin,
1
ρ
kirish ta’sirida u 
2
y
holatga, 
2
ρ
ta’sirida esa 
1
y
holaatga o‘tadi. 
2
y
holati uchun ham xuddi shunday. 
CHiqishlar jadvalida ustunlar| avtomatning holatiga, satrlar esa kirishlarga 
mos keladi. Jadvalning o‘ziga esa chiqishlar yoziladi. Odatda, chiqishlar jadvali Mili 
avtomati uchun yoziladi. Mir avtomati uchun u zarur emas, chunki chiqish 
avtomatning holati bilan bir qiymatli aniqlanadi.