Umumiy doc

Қалқовичли
 
суюқлик
 
сатҳини
 
ўлчаш
 
схемаси
 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

167 
G
G
=G
P
–Sh
1
ρ
c
g, (5.7) 

bu erda, G
G
, G
P
- qalqovich og‘irliigiga qarshi og‘irlik kuchi (protivoves) va og‘irlik kuchi; S – qalqovich 
yuzasi; h
1
 – qalqovich chukkan balandligi; 
ρ
c
 – suyuqlik zichligi
. 
Suyuqliknig sathining oshishi qalqovichning chuqurligini o‘zgartiradi va va 
unga qo‘shimcha itaruvchi kuch ta’sir etadi. YUqorida yozilganlarning natijasida 
tenglik buziladi va - qalqovich og‘irliigiga qarshi yuk pastga tushaveradi, toki osilga 
qalqovich h
1
balandlikga teglashguncha. 
Bu o‘lchagichning asosiy kamchiligi — shkalasining teskariligi va tros 
og‘irligining o‘zgarishi hisobga olinmasligi, baland idishlarda hisoblash qiyinligi va 
hokazo. 
Qalqovichli sath o‘lchagichlarning turli modfikasiyalari mavjud. Ular bir-
biridan tuzilishi, o‘lchash xarakteri (uzluksiz yoki qayd qiluvchi), masofaga uzatish 
tizimini (pnevmatik, elektr va boshqalar) ishlatish shartlari va boshqa xususiyatlari 
bilan farq qiladi. 
Idishdagi suyuqlik sathini o‘zgarishiga qarab qalovichning siljishini 
kamaytirish maqsadida chiziqli tavsifga ega bo‘lgan davriy cho‘kadigan silindrik 
qalqovichdan foydalanish mumkin.
Davriy cho‘kadigan qalqovichli satx balandligi o‘lchagichning ishlash prinsipi
qalqovich (buyka) massasining suyuqlikka, cho‘kish chuqurligiga qarab o‘zgarishiga 
asoslangan. Bunday sath o‘lchagichlarning sezgir elementi og‘ir jism (masalan, 
silindr), ya’ni idish ichida vertikal osilgan va nazorat qilinayotgan suyuqlikka qisman 
botirilgan (5.4-rasm) qalqovichdan iborat. Qalqovich bikrligi S bo‘lgan va 
qalqovichga ma’lum kuch bilan ta’sir etadigan elastik ilgakka mahkamlangan (5.4 - 
rasmda bunday element prujinadir). Suyuqlik sathini 00 xolatidan h ga orttirilsa, 
itaruvchi kuch ortadi. Bu buykani 
x
xolatiga ko‘tarishga olib keladi, bu erda, uning 
ko‘tarilishi bilan 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

168 
cho‘kish kamayadi, ya’ni xkuch bilan ilgak buykaga ta’sir qiladi. O‘zgarish buykaning 
cho‘kishi h—x ga ortishi natijasida itarish kuchining 
o‘zgarishiga teng: 
 x
∙
C=(h-x)
ρ
c
∙
g
∙
F-(h-x)
ρ
g
∙
g
∙
F
(5.8) 
bu erda, S — ilgakning bikrligi; 
ρ
c
, 
ρ
g
—suyuqlik va gazning zichligi; F — 
qalkovich ko‘ndalang kesimining yuzi. 
Bunday qalqovichli sath o‘lchagich statik tavsifining 
ifodasini osonlik bilan topish mumkin: 
F
g
C
h
x
г
c
⋅
⋅
−
+
=
)
(
1
ρ
ρ
(5.9) 
SHunday qilib qalqovichli sath o‘lchagichning statik tavsifi chiziqlidir, bu 
erda, uning sezgirligi G‘ ni orttirish bilan yoki ilgakning bikrligi S ni kamaytirish 
bilan orttirilishi mumkin. 
(5.9) ifodadan ko‘rinib turibdiki, konkret sath o‘lchagichdan foydalanganda 
qo‘shimcha xatoliklar ushbu S, G‘, 
ρ
c
-
ρ
g
kattaliklarning o‘zgarishi hisobiga paydo 
bo‘lishi mumkin. SHu kattaliklarning o‘zgarishiga idishdagi harorat va bosimning 
o‘zgarishi sabab bo‘ladi, bu erda, 
ρ
c
-
ρ
g
ayirmaning o‘zgarishidan hosil bo‘ladigan 
xatolik eng katta bo‘ladi 
5.5 
– 
rasmda 
davriy 
cho‘kadigan 
qalqovichli 
sath 
o‘lchagichning sxemasi ko‘rsatilgan. 
Bu asbob ko‘rsatishlarni pnevmatik 
usulda masofaga uzatadi. Qalqovich 
1 
torsionli 
naycha 
3 
uchiga 
o‘rnatilgan richag 2 ga osilgan. 
Qalqovich 
o‘z 
og‘irligi 
bilan 
torsionli naycha va uning ichidagi 
po‘lat sterjen 4 ni buradi, burilish burchagi sath o‘zgarganda qalqovichning 
o‘zgaradigan og‘irlik kuchiga mutanosib. Qalqovich shunday og‘irlikka egaki, u 
5.4 – 
расм
.