Umumiy dinamik model. Obyektlar majmui iqtisodiy ko`rsatkichlar

86. 84-savol bilan bir xil.
87.


88.


89. Мавсумий тебранишлар (ўзгариб туришлар) – бу ҳар бир вақт даврида такрорланиб турувчи йил вақтининг ўзгариши билан боғлиқ ўзгариб туришлар.
Мавсумий ва циклик (даврий) ўзгариб туришлар регрессион, спектрал ва итерация усуллари ёрдамида аниқланади. Ана шундай усуллардан бири – мавсумий тебраниш тўлқинини тузиш ва мавсумийлик индексларини ҳисоблаб чиқиш усулидир.
Агар динамика қатори узоқ даврга эга бўлса (15-25 йил), у ҳолда мавсумий ўзгариб туришлар даврнинг ягона сифатий хусусиятларни ҳисобга олган ҳолда (қатор дастлаб сифат жиҳатдан бир хил даврларга бўлинади), ёки кўп марта сирғанувчи тенглаштириш методикасига мувофиқ аниқланади.
Циклик (даврий) ўзгариб туришларни моделлаштириш мавсумий таркибий қисмни моделлаштириш методикасига ўхшаш методикага мувофиқ аниқланади.
Мавсумий тебраниш даврини аниқлаш учун I_s мавсумийлик индекси ҳисобланади. Мавсумийлик индекси Is – бу мавсумий тебраниш даври қисмни ҳисоблаб чиқиш учун фойдаланиладиган нисбий кўрсаткич. Индексларни ҳисоблашда вақт қатори умумий тенденциясининг хусусиятига қараб танланадиган турли усуллар қўлланилади.

90. Иқтисодий ҳодисалар, одатда, бир вақтнинг ўзида ва умумий таъсир қилувчи кўп сонли омиллар билан аниқланади. Шу муносабат билан кўпинча у ўзгарувчининг бир неча х₁, х₂, ..., х_k изоҳловчи ўзгарувчиларга боғлиқлигини тадқиқ этиш масаласи пайдо бўлади. Ушбу масала кўп омилли корреляцион-регрессион таҳлил ёрдамида ҳал этилиши мумкин.
Кўп омилли корреляцион-регрессион таҳлил қуйидаги босқичларни ўз ичига олади:
омиллар ўртасидаги боғлиқликнинг жипслигини ўлчаш;
моделга кирувчи омилларни танлаб олиш;
омиллар боғлиқликларининг номаълум сабабларини аниқлаш;
регрессия тенгламасининг хилини аниқлаш;
регрессия моделини тузиш ва унинг параметрларини баҳолаш;
боғлиқлик параметрларининг аҳамиятлилигини текшириш;
боғлиқлик параметрларини оралиқ қисқартириш.


121. Identifikatsiyalanadigan tenglamani yechish usuli (modelning tarkibiy shakli, modelning keltirilgan shakli, bilvosita kichik kvadratlar usuli).
Identifikatsiya qilinadigan tenglamalarni yechish uchun bilvosita eng kichik kvadratlar usuli qo’llanadi va ikki bosqichli eng kichik kvadratlar usuli ortiqcha identifikatsiya qilinadigan tenglamalarni yechish uchun ishlatiladi.

122. Koʻrsatkichli trend va uning parametrlarini ekonometrik baholash (trend tenglamasi, qoʻllanilishi, kichik kvadratlar usuli, normal tenglamalar tizimi).
123. Nuqtali va intervalli prognoz (prognozning ikki turi, nuqtali prognoz formulasi, prognozning ishonchliligi).
124. Ekonometrik tenglamalar tizimini uch tipda identifikatsiyalash (identifikatsiya va uning bajarilish shartlari, indentifikatsiyalanadigan, indentifikatsiyalanmaydigan va yuqori indentifikatsiyalanadigan modellar).
125. Vaqtli qatorlarning tarkibiy tuzilishi (trend, mavsumiylik, sikllik, tasodifiylik).
126. Oʻzaro bogʻliq tenglamalar tizimi (xossalari, endogen va ekzogen oʻzgaruvchilar, qoʻllanilish xususiyatlari).
127. Rekursiv tenglamalar tizimi (xossalari, endogen va ekzogen oʻzgaruvchilar, qoʻllanilish xususiyatlari).
128. Vaqtli qatorlar tarkibiy tuzilishining modellari (additiv model, multiplikativ model, modellarning qoʻllanilish xususiyatlari).
Ma’lum bir davrdagi turli ijtimoiy – iqtisodiy hodisalarni vaqt bo‘yicha (dinamikada) xarakteristikalarini ifodalash va tahlili qilish uchun bu jarayonlarni xarakterlovchi ko‘rsatkichlar va usullardan foydalaniladi.Adabiyotlarda dinamik qator va vaqtli qator tushunchalaridan foydalaniladi. “Dinamik qatorlar” tushunchasi bir muncha tor ma‟noda – belgining o‘sishga (pasayishga) ma‟lum bir tendentsiyasi bor bo‘lgan, yo‘naltirilgan o‘zgarishi sifatida talqin etiladi. Vaqtli qator tushunchasi ostida albatta ma‟lum bir tendentsiyaga ega bo‘lishi shart bo‘lmagan, ya‟ni qandaydir ko‘rsatkichni darajasini statistik ketma-ketligi ko‘rinishida bo‘lgan qatorlar darajasi tushuniladi. Shunday qilib, “vaqtli qator”- bir muncha umumiy tushunchadir. Bunday qator qandaydir ko‘rsatkichni ham dinamik, ham statsionar tashkil etuvchilar darajalari ketma-ketligini o‘z ichiga oladi. Ammo adabiyotlarda ko‘pincha “dinamik qator”, yoki “qator dinamikasi” termini qo‘llaniladi.