3.2.Asalarilarning xatti – harakati va ularni sharbat yig’ishga jalb etish.
Birorta sharbat ajratayotgan o‘simlik yoki idishga sharbati quyib qo‘yilgan
joyni aniqlagan qidiruvchi arilar o‘z uyasiga qaytib kelib,arilar zich o‘tirgan
mumkatak inchalari romkalar ustida alohida ko‘rinishdagi o‘yinlar tusha boshlaydi.
Arilar uyasida 2 xil ko‘rinishda, yani aylana bo‘ylab va qorin qismini liqillatib o‘yin
tushadi.
Aylana bo‘ylab o‘yin tushushida ari o‘zi oldin o‘tirgan mumkatak inchalari
ustiga kelib sakrab-sakrab tez harakatlanib, aylana bo‘ylab goh u yoqqa, goh boshqa
taqafga qarab, bitta yoki ikkita aylana tashkil qilib o‘yin tushadi. Bunday o‘yin
tushushi orqali zich turgan arilarni sharbat tashishga qo‘zg‘atad. O‘yin tushayotgan
ariga yaqin turgan arilar ham sakrab-sakrab mo‘ylovlarini o‘yin tushayotgan arining
qorin qismiga tekkizib, uning ketidan o‘yin tushish yo‘llarini qaytarib, harakat qila
boshlaydi. Bunday aylanib o‘yin tushish bir necha sekunddan to bir minutgacha
davom etishi mumkin. So‘ngra o‘yin tushayotgan ari o‘yin tushishni to‘xtatib, yana
boshqa mumkatak inchali ramka ustida shunday ko‘rinishda o‘yin tushushni davom
ettiradi. Undan keyin uya teshikchasi ta-mon turib yana shu sharbat topgan joyiga
uchib ketadi va uyasiga sharbat bilan qaytib kelgandan keyin yana o‘yin tusha
boshlaydi.
Qorin qismini liqillatib o‘yin tushish o‘zgacharoq bo‘ladi. Ari mumkatak inchalari
ustida yarim doira shaklida harakatlanib, so‘ngra tez kirishib, to‘g‘ri chiziq bo‘ylab
o‘yin tusha boshlagan joyiga qaytadi va yana yarim doira shaklida o‘yin tushgan
tarafi-ning yonida xuddi shunday o‘yin tushadi, yana yarim doira shaklini to‘liq doira
shakliga keltiradi, keyin o‘sha o‘yin tushishni boshlagan joyiga qaytib borib,
harakatni boshidan takrorlaydi. Mana shunday o‘yin tushishi vaqtida ari yarim doira
shakligacha o‘yin tushib tezda qayrilib to‘g‘ri chiziq bo‘ylab harakat qilayot-gan
vaqtda qorin qismini tez liqillatib harakat qiladi. Bunday o‘yin tushishlar arilarni
topilgan sharbat bor joyga uchishga jalb etadi. O‘simliklar sharbat ajratmayotgan
bo‘lsa yoki juda kam ajratsa, u holda arilar uyasida o‘yin tushmaydi. O‘yin tushish
orqali arilar faqat oziq bor joyni topilganligini tushintiribgina qolmay, balki ujoy
uyadan qancha masofada ekanligini ham tushintiradi. Agarda topilgan oziq uyadan
ko‘pi bilan 25 metr narida bo‘lsa, unda arilar aylana bo‘ylab o‘yinga tushadi. Oziq
topilgan joy uyadan ancha uzoq bo‘lsa, arilar ikkinchi xil o‘yinga tushadi. Oziq bor
joy uyadan qancha uzoq bo‘lsa,arilar shunchalik sekin harakatlanadi.O‘yin tushishda
to‘g‘ri chiziq bo‘ylab harakatlanishda qorin qismini liqillatish ko‘payib,arining
yurishi esa sekinlashadi.O‘yin tushish vaqtida arilar to‘g‘ri chiziq bo‘ylab mumkatak
inchalar ustida pasdan tepaga qarab yursa, u xolda oziq oftob chiqadigan tarafda
bo‘ladi, agarda yuqoridan pasga harakatlansa, unda kun botish tarafda
bo‘ladi.Moboda oziq oftob chiqadigan tarafning o‘ng tomonida bo‘lsa,u xolda to‘g‘ri
chiziq bo‘ylab o‘yin tushish (harakatlanish) o‘ng tarafga egilgan bo‘ladi.Agarda
to‘g‘ri chiziq bo‘ylab o‘yin tushishda arining harakati biroz chaproqqa egilsa,unda
oziq oftob chiqadigan tarafning chap tomonida bo‘ladi.Shunday qilib,uyadan oftob
chiqqan tarafga uchishdagi to‘g‘ri chiziqning qayrilish burchagi orqali aniqlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |