Umumiy biologiya



Download 1,3 Mb.
Pdf ko'rish
bet15/32
Sana31.12.2021
Hajmi1,3 Mb.
#250808
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   32
Bog'liq
osimliklarning morfoekologik moslanishlari (1)

 

 

 

 

 

1-rasm. Ekologik omillarning ta 'sir qilish natijalari (Radkevich, 1983) 

Lekin  yerning  tinimsiz  ishlatilishi  va  qo'shimcha  mineral  moddalaming 

vaqtida  berilmasligidan,  ayrim  elementlar  miqdori  tuproqda  kamayib,  o'simlik 

normal  rivojlana  olmaydi.  Lekin  ayrim  mineral  moddalaming  ma'lum  darajasi 

ekinlar  hosilini  oshiradi.  Ulaming  ortiqcha  dozasi  esa  o'simliklarning  nobud 

bo'lishiga olib keladi. 

Ayrim  mineral  moddalarning  Libix  (1849)  ta'rificha,  tuproqda  «minimum» 

holda  bo'lishi  mumkinligi,  keyinchalik,  1905-yili  F.Bekman  tomonidan 

ekologiyada  «chegaralovchi  omil»  tushunchasi  bilan  ham  almashtirib  ishlatiladi. 

Misol,  bir  ko'lning  suvi  kalsiyga  boy  bo'lib  (21,2-22,4  mg/1),  ularda  o'simlik  va 

hayvonlar son va sifat jihatidan boy bo'lgan. Boshqa ko'l suvida kalsiyning miqdori 

juda kam (0,7-2,3 mg/1) bo'lib, bu ko'llarda organizmlar deyarli kam uchragan. 

Libixning  «minimum  qonuni»ga,  keyinchalik  Yu.Odum  (1975)  tomonidan 

tuzatishlar kiritiladi, ya'ni: 1) Libix qonunini faqat statsionar sharoitdagina qo'llash 

mumkin. Chunki, u yerda energiya va moddalarning kelishi, ularning shu muhitdan 

chiqib  ketishi  bilan  teng  bo'lib  turadi;  2)  Organizm  yashayotgan  muhitdagi  bir 

modda miqdorining ko'pligi  yoki boshqa moddaning yaxshi o'zlashtirilishidan shu 

yerdagi  minimum  miqdordagi  moddaning  organizm  uchun  mohiyati  o'zgartirib 

yuborilishi mumkin. Bu holat ekologik omillarning hamjihatlik prinsiplariga kiradi 



 

42 


va  organizm  ba'zi  hollarda  bir  kerakli  moddani  qisman  shunga  yaqin  ikkinchi 

modda bilan almashtirishi mumkinligini ko'rsatadi.  

Organizmning  hayot-faoliyati  ekologik  omillarning  minimal  mohiyati 

ta'siridagina chegaralanmaydi, balki u  yoki bu omilning ortiqcha  miqdordaligidan 

ham  organizm  holati  aniqlanadi.  Tabiiy  muhitda  chegaralovchi  omillarning 

maksimal  mohiyatini  1913-yili  amerikalik  olim  V.Shelford  aniqlab,  unga 

«Tolerantlik  qonuni»  ifodasini  bergan,  ya'ni  bu  qonun  bo'yicha  turning  yashashi, 

qator ekologik omillarning ozligi va ko'pligi, organizmning chidamlilik-moslashish 

chegarasiga yaqin darajasi bilan aniqlanadi. Ekologik omillarning, organizmlarning 

chidamlilik chegarasiga yaqinligi yoki undan ortib ketishiga chegaralovchi omillar 

deyiladi.  Shunday  qilib,  organizm  ekologik  minimum  va  ekologik  maksimum 

holati  bilan  xarakterlanadi,  shu  ikki  ekologik  ko'rsatkichni  u  sezadi,  unga 




Download 1,3 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   32




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish