Умумий ва чекли нафлилик

Умумий ва чекли нафлилик.

• Умумий ва чекли нафлилик.
• Бефарқлик чизиғи ва неъматларни чекли алмаштириш нормаси.
• Бюджет чизиғи ва бюджет чегараси.
• Истеъмолчининг мувозанатлик шарти.
• Хулоса.

Истеъмолчи танлови назарияси

Неъматнинг нафлиги - неъматнинг инсон эҳтиёжини қондира олиш хусусиятидир. Истеъмол назариясида неъмат - бу истеъмолчининг эҳтиёжини қондира оладиган ҳар қандай истеъмол объектидир.

Истеъмол назарияси қуйидаги постулатларга асосланади:

1. Истеъмолчилар барча неъматларни классификация қилади ва бир-бири билан солиштира олади. Бошқача айтганда, истеъмолчи иккита A ва B неъматлар мажмуаларидан A мажмуани B га нисбатан кўпроқ хоҳлаши ёки B мажмуани Aга нисбатан кўпроқ хоҳлаши ёки иккаласини ҳам нафлик даражаси бир хил деб, қараши мумкин: агар A мажмуа B мажмуага нисбатан нафлироқ бўлса, A>B . B мажмуа A га нисбатан нафлироқ бўлса, A . Иккаласи ҳам бир хил даражадаги нафга эга бўлса A=B.

2. Истеъмолчи хоҳиши транзитивдир. Агар истеъмолчи A мажмуани B га нисбатан кўпроқ хоҳласа ва B мажмуани C мажмуадан кўра кўпроқ хоҳласа, унда у A мажмуани C мажмуага нисбатан кўпроқ хоҳлаган бўлади, яъни:

3. Тўйинмаслик. Истеъмолчи ҳар доим ҳар бир неъматнинг камроқ қисмидан кўра, кўпроқ қисмини олишни хоҳлайди.

3. Тўйинмаслик. Истеъмолчи ҳар доим ҳар бир неъматнинг камроқ қисмидан кўра, кўпроқ қисмини олишни хоҳлайди.

Умумий ва чекли нафлик

Умумий нафлик - истеъмол қилинган неъматлардан олинган жами нафлик.

Чекли нафлик (Marginal Utility) - охирги ёки навбатдаги бирлик неъматни истеъмол қилишдан олинадиган қўшимча нафлик.

Чекли нафликнинг камайиш қонуни - бирор-бир неъматдан ҳар бирлик қўшимча истеъмол олдингисига нисбатан камроқ наф бериб бориши тушунилади (бошқа неъматлар истеъмоли ҳажми ўзгармаганда).

Нафлик функцияси

•  

Чекли нафлик - бу нафлик функциясидан бирор бир неъмат ўзгарувчиси бўйича олинган хусусий ҳосиладир.

Чекли нафлик - бу нафлик функциясидан бирор бир неъмат ўзгарувчиси бўйича олинган хусусий ҳосиладир.

– i-неъмат миқдори;
– i-неъмат бўйича чекли нафлик.
Одатда, бирор бир нематни истеъмол қилиш ҳажми ошганда (бошқа неъматлар истеъмоли ўзгармаганда) умумий нафлик ошади. Демак чекли нафлик мусбат:
maxU(Q*)
U
a)
Q
Q*
MU
б)
Q
Q*
Умумий нафлик (a) ва чекли нафликнинг (б) ўзгариши

Бефарқлик эгри чизиғи - бу истеъмолчи учун бир хил наф берувчи неъматлар комбинацияларини ифодалайди. Фараз қилайлик, X1 – пирожное, X2 - кофе.

Бефарқлик эгри чизиқлари мажмуаси

X1
X2
U1
U2
U3
0
U3 > U2 > U1
X1
X2
0
Неъматларнинг бир-бирини ўрнини босиш зонаси – бир неъмат билан иккинчи неъматни самарали алмаштириш мумкин бўлган оралиқ.
V
W
K
F
L
N
VW оралиқ – алмаштириш зонаси

Чекли алмаштириш нормаси (Marginal rate of substitution) нинг миқдори горизонтал ўқ бўйича ифодаланган X1 неъматнинг бир бирлиги учун, вертикал ўқ бўйича ифодаланган X2 неъматнинг қанча миқдоридан воз кечиш мумкинлигини кўрсатади.

Бефарқлик эгри чизиғининг тангенс бурчаги ётиқлиги манфий бўлгани учун манфий бўлади. Лекин, MRS мусбат бўлиб, у бурчак ётиқлигининг абсолют қиймати бўйича олинади.
Чекли алмаштириш нормаси

Бюджет чегараси товарлар нархига ва истеъмолчининг даромадига асосланади ва у мавжуд пул маблағларида қандай истеъмол товарлар мажмуасини сотиб олиш мумкинлигини кўрсатади.

• Бюджет чегараси товарлар нархига ва истеъмолчининг даромадига асосланади ва у мавжуд пул маблағларида қандай истеъмол товарлар мажмуасини сотиб олиш мумкинлигини кўрсатади.
• Бюджет чегараси берилган даромад R ҳамда P1 ва P2 нархларда истеъмолчи томонидан сотиб олиниши мумкин бўлган, биринчи ва иккинчи неъматларнинг барча комбинацияларини ифодалайди.

Бюджет чегараси

ва бу тенгсизлик товарларга сарфланадиган харажатлар йиғиндиси, истеъмолчи даромадидан ошмаслигини билдиради. X1 ва X2 ларнинг манфий бўлмаслик ( ва ) шартини киритсак, у ҳолда биз истеъмолчининг товарларни сотиб олиши мумкин бўлган соҳасини (расмда штрихланган қисм) аниқлаган бўламиз:

Бюджет чегарасини қуйидагича ёзиш мумкин:
Истеъмолчининг танлов соҳаси

Бюджет чегараси тенгламаси графикда AB чизиғини беради, бу чизиқга бюджет чизиғи дейилади.

Истеъмолчининг танлови
Графикдаги штрихланган учбурчак истеъмолчининг танлов соҳаси, яъни истеъмол мажмуалари (X1, X2) тўплами. Истеъмолчининг мувозанатлик шарти қуйидагича ёзилиши мумкин:

Истеъмолчи бозорда уч қоида асосида ҳаракат қилади: -Истеъмолчи бозорда мустақил ва ҳеч кимга боғлиқ эмас. -Истеъмолчи даромади чекланган ва шу сабабли у бозорда рационал ҳаракат қилади. -Истеъмолчи бозорда ўз эҳтиёжларини тўлароқ қондиришга ҳаракат қилади.

Истеъмол назариясида истеъмолчининг даромади чегараланган; истеъмолчилар томонидан сотиб олинадиган неъмат нархи унинг миқдоридан боғлиқ эмас; истеъмолчилар нафлигини тўлиқ билади, истеъмолчи максимал наф берувчи неъматлар мажмуасини танлайди, деб фараз қилинади.