P.S.ERGASHEV, D.M.ANVAROVA, M.B.JUMABAEVA. PRACTICAL OPPORTUNITIES
OF KREATIVE THINKING DEVELOPMENT: SOME DISCUSSOINS OF NEW APPROAC
NECESITY.
From the critical positions in the article are discussed issues of traditional methods and approaches
to creative thinking development. On the basis of psychological analysis there is forwarded idea
of significant opportunities of creative relation to tasks solving intensification through human’s
intellectual sense development.
Keywords: creative thinking, quick wit, business, mnemonically processes, psychological technique,
psychological status, creativity, intellectual emotions, humanistic estimation.
47
ПЕДАГОГИК ПСИХОЛОГИЯ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ
ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 1
Замонавий давлатнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиши
бугунги кунга келиб тўлиқ илмий-техникавий тараққиётга
боғлиқ бўлиб қолгани, бу соҳадаги илғор ўзгаришларнинг эса,
аввало, мутахассис кадрларда ижодий салоҳият шаклланти-
рилишини тақозо этиши туфайли креатив қобилиятларни
ривожлантиришнинг амалий имкониятларини аниқлаш, бу
мақсадга хизмат қилувчи самарадор педагогик-психологик
технологияларни ишлаб чиқишга психология фанидаги дол-
зарб муаммолардан бири сифатида қаралмоқда.
Мазкур йўналишдаги илмий изланишлар-
нинг натижалари катта ижтимоий аҳамиятга
эга экани тадқиқотчиларни ижодий тафак-
курни, креатив қобилиятларни ривожланти-
риш учун мўлжалланган хилма-хил услубий
ёндашувлар ва махсус методикаларни ишлаб
чиқишга рағбатлантирмоқда. Шу сабабли, бу-
гунги кунгача турли концептуал асослар неги-
зида услубий ишнинг ҳар хил шаклларига та-
янган кўплаб муаллифлар шахс интеллектуал
соҳасида креативлик сифатининг даражасини
оширишга ёрдам берувчи восита сифатида
турли методикаларни тавсия этадилар.
Ижодий тафаккурни ривожлантиришнинг
усуллари сифатида бугунги кунда кўпгина му-
аллифлар таклиф этаётган услубий ечимлар-
да когнитив ёндашув устуворлиги сезилади.
Кўпчилик муаллифлар ижодий тафаккурни ри-
вожлантиришнинг самарали усуллари сифати-
да креативлик асосини ташкил этувчи билиш
жараёнлари (ижодий хаёл, танқидий тафак-
кур ва ҳ.к.)ни фаоллаштиришга мўлжалланган
машқ ва топшириқлардан иборат методика-
ларни таклиф этадилар. Масалан, Е.П. Торренс
томонидан ижодий тафаккурни ривожланти-
риш бўйича таклиф этилган методикада турли
буюмларни ўзининг асл вазифасидан ташқари
қандай мақсадларда ишлатилиши мумкинлиги
юзасидан фикрлашга ундайдиган топшириқ
берилади
1
.
Креативлик қобилиятини ривожлантириш
воситаси сифатида қатор муаллифлар турли
материаллар асосида ижодий хаёлни машқ
қилдиришга мўлжалланган методикаларни та-
клиф этадилар. Жумладан, Е.П.Роговнинг ама-
лий қўлланмаларида таклиф этилган, гуруҳий
шаклда ўтказилиши кўзда тутилган машқларда,
1
Ильин Е.П. Психология творчества, креативности, ода-
ренности. – СПб.: «Питер», 2009. –С. 300.
масалан, тренинг иштирокчиларидан бири
қандайдир фантастик вазиятли савол (маса-
лан, “Агар одамлар бир-бирининг фикрини
ўқий оладиган бўлиб қолганда, Ердаги ҳаётда
қандай ўзгаришлар рўй берар эди?” деган са-
вол)ни ўртага ташлаш, гуруҳнинг қолган аъзо-
ларига ўзларининг имкон қадар ранг-баранг
жавобларини шакллантириш вазифаси бери-
лиши мумкин
2
.
Ижод
психологияси
муаммоларини
ўрганишда ўз илмий мактабини яратган етакчи
олимлардан бири Я.А.Пономарев ҳам тафаккур
креативлигини ривожлантиришнинг методик
имкониятларини аниқлаш йўналишида ўз ёнда-
шувига эга. Хусусан, олимнинг тадқиқотларида
тўққиз катакли (3х3) шахмат доскасининг тур-
ли қисмларида жойлаштирилган от билан
ўйин қоидаларини бузмаган ҳолда бошқа бир
катакка қўйилган пиёдани олишга қаратилган
ҳаракатларни аниқлаш машқидан ҳам диагно-
стик, ҳам ривожлантирувчи мақсадда фойда-
ланиш ҳолатлари қайд этилади
3
.
Б. Клег томонидан ижодий тафаккурни ри-
вожлантириш бўйича ўзига хос интенсив курс
ишлаб чиқилган бўлиб, унинг асосини ода-
тий шароитда кўрсатилган бирликда учра-
майдиган нарса-ҳодисалар қандай ассоциа-
тив боғланишларни уйғотишини (мас., “михли
музқаймоқ”, “шляпали чойнак”, “аквариумда-
ги ошпаз”, “томдаги ертўла” каби бирликлар
нималар билан ассоциацияланиши) таҳлил
2
Рогов Е.П. Настольная книга практического психоло-
гоа: Учеб. пособие: В 2 кн. 3-е изд. – М.: Гуманит. Изд.
центр. ВЛАДОС, 2000. – Кн.2: Работа психолога со взрос-
лыми. Коррекционные приёмы и упражнения. С. 377.
3
Пономарев Я.А. Психология творческого мышления. –
М.: Изд-во АПН РСФСР, 1960. –С. 352.
48
ПЕДАГОГИК ПСИХОЛОГИЯ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ
Do'stlaringiz bilan baham: |