Умумий маълумот Фавқулодда вазият

Цунами ва унинг келиб чиқиш сабаблари
Ер қобиғининг бу ўзгариши тез-тез бинолар, йўллар, оёқ-қўлларни йўқ қилиб, одамлар ва ҳайвонларнинг ҳалок бўлишига олиб келадиган цунами ҳосил қилади. Келинг, цунами нима эканини, уларнинг келиб чиқиш сабаблари ва оқибатларининг сабабларини батафсил кўриб чиқайлик.
Ц унами нима? Сунамис океан ёки денгиз сувининг бутун қалинлигига кучли таъсир кўрсатадиган узоқ, баланд тўлқинлардир. Япониядаги "цунами" атамаси. Унинг айнан таржимаси шунга ўхшайди: "портдаги катта тўлқин" ва бу беҳуда эмас, чунки уларнинг барча қудрати қирғоқда пайдо бўлади.
Цунами эр қобиғини ташкил этувчи литосфера плиталари ўткир вертикал жой алмашинуви билан ҳосил қилинади. Бу йирик вибрациялар сувнинг бутун қалинлигини тебрантиради, унинг юзасида бир-бирига айланувчи тепаликлар ва чуқурликлар пайдо бўлади. Ва очиқ океанда бу тўлқинлар жуда зарарли. Уларнинг баландлиги бир метрдан ошмайди, чунки салқин сувнинг катта қисми унинг сиртигача чўзилади. Тоғлар орасидаги масофа (тўлқин узунлиги) юзлаб километрга этади. Уларнинг тарқалиши даражаси бир неча юз километрдан 1000 км / соатгача бўлган чуқурликка боғлиқ.
Соҳилга яқинлашганда тезлик ва тўлқин узунлиги пасайиб боради. Секин сувда секинлашуви сабабли, ҳар бир кейинги тўлқин олдинги ҳолатига этиб бориб, энергия бериб, амплитудани оширади.
Баъзан уларнинг баландлиги 40-50 метрга этади. Соҳилга зарба берадиган бундай катта масса бир неча сония ичида қирғоқ зонасини бутунлай бўшатади. Айрим ҳолларда ҳудудни вайрон қилиш ҳудудининг чуқурлиги 10 км га етиши мумкин!
Цунами сабаблари. Сунами ва зилзилалар орасидаги алоқа аниқ. Аммо эр қобиғи доимо тсунами яратадими? Йўқ, цунами фақатгина саёз зилзилалар ва 7 фоиздан каттароқ зилзилалар билан ҳосил қилинган. Улар цунами тўлқинларининг 85 фоизини ташкил қилади.
Қор кўчкиси ҳақида умумий маълумот
Т оғларнинг тик ёнбағирларида қор массасининг ағдарилиб ёки сирпаниб тушиши қор кўчкилари деб аталади. Қорнинг устки қисми бироз музлаган бўлиб, унинг устига қалин қор ёғса ва маълум сабабларга қўра пастга қараб силжиса қуруқ кўчки ҳосил бўлади. Баҳор ойларида қор эриган сувининг шимилиб, қорнинг тагини ҳўллаши натижасида қор массасининг турғунлиги камайиб пастга ағдарилиб тушишидан ҳўл кўчки ҳосил бўлади.
Қуруқ кўчкилар 100км/соат ва баъзан 300км/соат тезликда ҳаракатланади, ҳўл кўчкилар секинроқ - 30 км/соат тезликда силжийди.