|
3.12-жадвал
Ўзбекистон Республикасида гўшт ва гўшт маҳсулотларини ишлаб
чиқариш ва ялпи истеъмолининг талаб ва таклиф хажми бўйича қиёсий
таҳлили
Йиллар
Ишлаб
чиқариш
хажми (минг
тонна)
Истеъмол
хажми
(минг
тонна)
Тайёр махсулот
ишлаб чиқариш
нархи Р
1
(сўм)
Махсулотни
сотув нархи
истеъмолчи
нархи Р
2
(сўм)
Солиқ
ставкаси
Кредит
ставкаси
2010
178,5
255,9
8600
10578
0,23
0,2
2011
182,7
345,4
9200
11316
0,23
0,19
2012
198,5
441,9
9500
11590
0,22
0,16
2013
205,7
453,5
10000
12200
0,22
0,17
2014
221,1
457,3
11000
13420
0,22
0,16
2015
283,3
458,2
13500
16470
0,22
0,13
2016
287,2
334,9
18900
22680
0,2
0,14
2017
301,0
247
27000
32400
0,2
0,19
2018
320,6
198,6
35000
42000
0,2
0,23
Гўшт маҳсулотининг талаб функцияси (
D
Q
) ни таклиф функцияси (
S
Q
)
ни тузиб оламиз. Функцияни тузишда бир омилли эконометрик моделлардан
фойдаланган ҳолда талаб функцияси (
D
Q
) ва таклиф функцияси (
S
Q
)ни
регрессия тенгламасини тузиб олмамиз:
160
3.13-жадвал
Гўшт маҳсулотига бўлган талаб функциясининг натижаси
Метод: Энг кичик квадратлар усули
Танланма даврлар : 2010-2018
Қабул қилинган кузатишлар сони : 9
Ўзгарувчилар
Коэффициент
Стандарт
хатолик
t-статистика Эҳтимоллик
P2
-0.006416
0.002520
-2.546086
0.0383
C
477.8361
55.10186
8.671869
0.0001
R
2
0.480811 Эҳтимоллик қиймати
0.038322
F-статистика
6.482556 Дарбин-Уотсон ста.
0.615915
D
Q
=477,8-0,0064*Р
2
Бу ерда: истеъмолчи баҳоси (
P
2
)
S
Q
=159,5+0,0035*Р
1
яъни
D
Q
=
S
Q
. Шундай қилиб, гўшт маҳсулотининг мувозанат баҳо (
0
P
)
аниқланади.
Топилган (
0
P
) қийматни функцияларидан исталган бирига (талаб
функциясига ёки таклиф функциясига) қўйиш орқали мувозанат сотув ҳажми
(
0
Q
) аниқланади.
477,8-0,0064*Р
0
=159,5+0,0035*Р
0
; 477,8-159,5=0,0035*Р
0
+0,0064*Р
0
318,3=0,0099*Р
0
; Р
0
=32152 сўм;
0
Q
=477,8-0,0064*32152=272,0 минг тонна
3.14-жадвал
Гўшт маҳсулотига бўлган таклиф функциясининг натижаси
Боғлиқ ўзгарувчи: Таклиф функцияси (Qs)
Метод : Энг кичик квадратлар усули
Танланма даврлар: 2010-2018
Қабул қилинган кузатишлар сони: 9
Ўзгарувчилар
Коэффициент
Стандарт
хатолик
t-статистика Эҳтимоллик
P1
0.0035207
0.001069
4.870328
0.0018
C
159.5103
19.39896
8.222622
0.0001
R
2
0.772136
Эҳтимоллик қиймати
0.001814
F-статистика
23.72009
Дарбин-Уотсон ста.
0.825136
Агар баҳо белгиланган бўлса (
P
=34000 сўм), бу баҳони талаб
функциясига қўйиш орқали талаб ҳажми, таклиф функциясига қўйиш орқали
161
таклиф ҳажми аниқланади. Бу ерда қондирилмаган талаби ҳажми ёки ортиқча
таклифи ҳажми
D
Q
ва
S
Q
ўртасидаги фарқ сифатида аниқланади.
D
Q
=477,8-0,0064*34000=260,2 минг тонна;
S
Q
=159,5+0,0052*34000=336,3 минг тонна.
Фарқ=76,1 минг тонна ортиқча ишлаб чиқарилган.
Гўшт ва гўшт маҳсулотларини ишлаб чиқаришга солиқ (TAX)
киритилганда, истеъмолчи баҳоси (
P
2
) ишлаб чиқарувчи баҳоси (
P
1
)дан
киритилган солиқ миқдорига катта бўлади, яъни
TAX
P
Р
2
1
Солиқ фоизида (П) ифодаланган бўлса, қуйидаги формулалар
ўринлидир:
100
*
1
1
2
Р
П
P
Р
;
TAX=20 %ни ташкил этмоқда. Ушбу солиқ ставкаси бўйича талаб ва
таклиф функциясини ҳисоблаб чиқамиз: яъни
D
Q
=
S
Q
тенглаштирилади.
D
Q
=477,8-0,0064*Р
2
=477,8-0,0064*1,2*Р
1
=477,8-0,0077*Р
1
S
Q
=159,5+0,0035*Р
1
477,8-0,0077*Р
1
=159,5+0,0035*Р
1
; 477,8-159,5=0,0035*Р
1
+0,0077*Р
1
318,3=0,0112*Р
1
; Р
1
=28420 сўм; Р
2
=1,2*28420=34104 сўм
TAX=34104-28420=5684 сўм солиқ;
Демак, таклиф чизиғи чап томонга параллел силжийди. Агар товар
нархи P = 32152 сўм бўлса, солиққа тортгунга қадар таклиф тенг.
минг тонна
272
32152
*
0,0035
+
159,5
S
Q
Солиққа тортилгандан кейин
минг тонна
259
28420
*
0,0035
159,5
t
S
Q
Сотув ҳажми (
D
Q
)=477,8-0,0064*Р
2
=477,8-0,0064*34104=259,5 минг
тонна. Демак, мувозанат сотув ҳажми 259,5 минг тоннага тенг.
Гўшт ва гўшт маҳсулотларини ишлаб чиқаришга кредит (К)
киритилганда, истеъмолчи баҳоси (
P
2
), ишлаб чиқарувчи (
P
1
)дан
киритилган кредит миқдорига кичик бўлади, яъни
162
К
P
Р
2
1
Кредит фоизида (П) ифодаланган бўлса, қуйидаги формулалар
ўринлидир:
100
*
2
2
1
Р
П
P
Р
;
Кредит=22 %ни ташкил этмоқда. Ушбу кредит ставкаси бўйича талаб ва
таклиф функциясини ҳисоблаб чиқамиз: яъни
D
Q
=
S
Q
тенглаштирамиз.
D
Q
=477,8-0,0064*Р
2
;
S
Q
=159,5+0,0035*Р
1
=159,5+0,0035*1,22*Р
2
=159,5+0,0043*Р
2
477,8-0,0064*Р
2
=159,5+0,0043*Р
2
; 477,8-159,5=0,0043*Р
1
+0,0064*Р
2
318,3=0,0107*Р
2
; Р
2
’
=29748 сўм; Р
1
=1,22*29748=36293 сўм
D
Q
’=477,8-0,0064*29748=287,4 минг тонна; Р
0
=32152 сўм; Р
2
’
=29748
сўм;
0
Q
=272,0 минг тонна;
D
Q
’=287,4 минг тонна. Нарх 2404 сўмга тушади,
ишлаб чиқариш миқдори 15,4 минг тоннага ошади.
3.15-жадвал
Ўзбекистон республикасида сут ва сут маҳсулотларини и/ч ва ялпи
истеъмолининг талаб ва таклиф хажми бўйича қиёсий таҳлили
Йиллар
Ишлаб
чиқариш
хажми
(минг
тонна)
Истеъмол
хажми
(минг
тонна)
Тайёр махсулот
ишлаб чиқариш
нархи Р
1
(сўм)
Махсулотни
сотув нархи
истеъмолчи
нархи Р
2
(сўм)
Солиқ
ставкаси
Кредит
ставкаси
2010
307,2
402,2
500
650
0,23
0,2
2011
311,3
406,2
600
780
0,23
0,19
2012
319,0
303,9
700
880
0,22
0,16
2013
357,7
247,6
800
970
0,22
0,17
2014
375,1
335,1
1000
1150
0,22
0,16
2015
464,5
304,3
1200
1450
0,22
0,13
2016
546,3
361,6
1500
1800
0,2
0,14
2017
417,3
228,2
1800
2300
0,2
0,19
2018
405,8
207,9
2500
2800
0,2
0,23
Сут ва сут маҳсулотларининг талаб функцияси (
D
Q
) ни таклиф
функцияси (
S
Q
)ни тузиб оламиз. Функцияни тузишда бир омилли
эконометрик моделлардан фойдаланган ҳолда талаб функцияси (
D
Q
) ва
таклиф функцияси (
S
Q
)ни регрессия тенгламасини тузиб олмамиз:
163
3.16-жадвал
Сут ва сут маҳсулотларига бўлган талаб функциясининг натижаси
Метод: Энг кичик квадратлар усули
Танланма даврлар : 2010-2018
Қабул қилинган кузатишлар сони : 9
Ўзгарувчилар
Коэффициент
Стандарт
хатолик
t-статистика Эҳтимоллик
P2
-0.028676
0.019354
-4.039224
0.0049
C
468.6209
32.81965
15.10134
0.0000
R-squared
0.699768 Prob(F-statistic)
0.004938
F-statistic
16.31533 Durbin-Watson stat
2.445814
D
Q
=468,6-0,028*Р
2
Бу ерда: истеъмолчи баҳоси (
P
2
)
S
Q
=246,0+0,0699*Р
1
яъни
D
Q
=
S
Q
. Шундай қилиб, сут маҳсулотининг мувозанат баҳо (
0
P
)
аниқланади.
Топилган (
0
P
) қийматни функцияларидан исталган бирига (талаб
функциясига ёки таклиф функциясига) қўйиш орқали мувозанат сотув ҳажми
(
0
Q
) аниқланади.
D
Q
=468,6-0,028*Р
2
468,6-0,028*Р
0
=246,0+0,07*Р
0
468,6-246,0=0,07*Р
0
+0,028*Р
0
; 222,6=0,098*Р
0
;
Сут маҳсулотининг мувозанат баҳо Р
0
=2271,4 сўм;
Сут маҳсулотини мувозанат сотув ҳажми
0
Q
=468,6-0,028*2271,4= 405,0
минг тонна.
Сут ва сут маҳсулотларини ишлаб чиқаришга солиқ (TAX)
киритилганда, истеъмолчи баҳоси (
P
2
) ишлаб чиқарувчи баҳоси (
P
1
)дан
киритилган солиқ миқдорига катта бўлади, яъни
TAX
P
Р
2
1
164
3.17-жадвал
Сут ва сут маҳсулотларига бўлган таклиф функциясининг
натижаси
Метод : Энг кичик квадратлар усули
Танланма даврлар: 2010-2018
Қабул қилинган кузатишлар сони: 9
Ўзгарувчилар
Коэффициент
Стандарт
хатолик
t-статистика Эҳтимоллик
P1
0.0699337
0.023164
6.615772
0.0003
C
246.9876
30.80757
7.789565
0.0001
R-squared
0.862119 Prob(F-statistic)
0.000300
F-statistic
43.76843 Durbin-Watson stat
1.152270
Солиқ процентида (П) ифодаланган бўлса, қуйидаги формулалар
ўринлидир:
100
*
1
1
2
Р
П
P
Р
;
TAX=20%ни ташкил этмоқда. Ушбу солиқ ставкаси бўйича талаб ва
таклиф функциясини ҳисоблаб чиқамиз: яъни
D
Q
=
S
Q
тенглаштирилади.
D
Q
=468,6-0,028*Р
2
=468,6-0,028*1,2*Р
1
=468,6-0,0336*Р
1
S
Q
=246,0+0,07*Р
1
468,6-0,0336*Р
1
=246,0+0,07*Р
1
; 468,6-246,0=0,07*Р
1
+0,0336*Р
1
222,6=0,1036*Р
1
; Р
1
=2148,6 сўм; Р
2
=1,2*2148,6=2578,3 сўм
TAX=2578,3-2148,6=429,7 сўм солиқ;
Демак, таклиф чизиғи чап томонга параллел силжийди. Агар сут
маҳсулоти нархи P = 2271,4 сўм бўлса, солиққа тортгунга қадар таклиф тенг.
S
Q
=246,0+0,07*2271,4=405,0 минг тонна
Солиққа тортилгандан кейин
минг тонна
396,4
2148,6
*
0,07
246,0
t
S
Q
Сотув ҳажми (
D
Q
)=468,6-0,028*2578,3=396,4 минг тонна
Демак, мувозанат сотув ҳажми 396,4 минг тоннага тенг.
Сут ва сут маҳсулотларини ишлаб чиқаришга кредит (К) киритилганда,
истеъмолчи баҳоси (
P
2
), ишлаб чиқарувчи (
P
1
)дан киритилган кредит
миқдорига кичик бўлади, яъни
165
К
P
Р
2
1
Кредит процентида (П) ифодаланган бўлса, қуйидаги формулалар
ўринлидир:
100
*
2
2
1
Р
П
P
Р
;
Кредит=22 %ни ташкил этмоқда. Ушбу кредит ставкаси бўйича талаб ва
таклиф функциясини ҳисоблаб чиқамиз:
D
Q
=468,6-0,028*Р
2
;
S
Q
=246,0+0,07*Р
1
=246,0+0,07*1,22*Р
2
=246,0+0,0854*Р
2
яъни
D
Q
=
S
Q
тенглаштирилади.
468,6-0,028*Р
2
=246,0+0,0854*Р
2
; 468,6-246,0=0,0854*Р
2
+0,028*Р
2
222,6=0,1134*Р
2
; Р
2
’
=1963 сўм; Р
1
=1,22*1963=2395 сўм
D
Q
’=468,6-0,028*1963=413,6 минг тонна;
Сут маҳсулотининг мувозанат баҳо Р
0
=2271,4 сўм;
Сут маҳсулотини мувозанат сотув ҳажми
0
Q
=405,0 минг тонна
Р
2
’
=1963 сўм;
D
Q
’=413,6 минг тонна
Кредит ҳисобига сут маҳсулотининг нархи 2271,4-1963=308,4 сўмга
тушади ва сут маҳсулотининг ишлаб чиқариш ҳажми 413,6-405=8,6 минг
тоннага ошади. Бунинг натижасида ишлаб чиқариш фаолияти кенгаяди.
Do'stlaringiz bilan baham: |
