Ulıwma orta bilim beriw mektepleriniń 7-klası ushın sabaqlıq

21
II BÓLIM. TÁBIYAT INAMLARÍ
A)
Turan jolbarısı Amur jolbarısınan 
keyingi ekinshi orında turatuǵın úlken 
jırtqısh bolıp esaplanadı. Turan jolbarısınıń 
uzınlıǵı 180-280 cм, quyrıǵı 90 cм, awırlıǵı
220-300 kg. Qarańǵı túsiwi menen tań 
atqansha hárekette boladı. Turan jolbarısı 
1940-jıllarǵa 
shekem 
Qaraqalpaqstan 
Respublikasınıń 30 dan artıq aymaǵında 
ushırap turǵan. Olar tiykarınan Ámiwdárya átirapındaǵı toǵaylıqlarda, sheńgel-
liklerde, uzınlıǵı 4-7 metr keletuǵın qalıń qamıslıqlarda jasaǵan.
B)
Qaraqalpaqstanda jolbarıslardıń bas sanı 1920-1930-jıllarda 70 bolǵan 
bolsa, 1940-jıllarda bolsa 20 jolbarısqa kemeygen. 1935-jıldan 1950-jılǵa shekem 
11 jolbarıs atıp óltirilgen. Dúnyadaǵı eń aqırǵı Turan jolbarısı 1970-jıllarda, al 
Qaraqalpaqstan Respublikasında 1957-jılda atıp óltirilgen. Házirgi waqıtta Turan 
jolbarısın qatırılǵan kóriniste Qaraqalpaqstan mádeniyatı hám tariyxı muzeyinde 
kóriwge boladı.
C)
Turan jolbarısı áskerler tárepinen adamlar ómirine qáwipli bolǵanı ushın 
qırıp taslanǵan. Olardıń qırılıp ketiwiniń jáne bir sebebi – jolbarıslar jasaytuǵın 
toǵaylıqlardıń kóp muǵdarda kesiliwi nátiyjesinde olardıń jasawı hám azıq-awqat 
tabıwınıń qıyınlasıwı edi. 
(Á.Qoylıbaev)
Tapsırma 1.1. 
Tómendegi pikirler joqarıdaǵı teksttiń qaysı abzacında 
aytılǵanın durıs tabıń. Birinshisi úlgi ushın sizlerge islep berilgen.
1 Turan jolbarısınıń uzınlıǵı
A
2 Turan jolbarısınıń qırılıp ketiw sebebi
3
Turan jolbarısınıń háreket etiw múddeti
4 Turan jolbarısınıń muzeydegi kórinisi
5
Turan jolbarıslarınıń jasaw ornı
6
Turan jolbarısınıń qırılıw aralıqları
7
Sońǵı Turan jolbarısınıń óliminiń ornı
8
Turan jolbarısınıń kórinisi
9
Turan jolbarısınıń adam ómiri ushın qáwipliligi
10 Turan jolbarısınıń Qaraqalpaqstan aymaǵındaǵı ushırasqan 
orınlarınıń sanı