Ulug’bek Hamdam romanchilik mahorati

yetarlicha tushunmaslikdan kelib chiqmayaptimi? Axir u xuddi moziydagi zohidlar 

ishini  qilmoqchi  bo„lyapti.  Holbuki,  zamon  boshqa  inson  ham.  Bu  shundan 

iboratki,  odamzod  faqat  ma‟naviyatni  tanlab,  moddiyatni  mensimasa  yoki, 

aksincha,  moddiyat  yo„lida  ma‟naviyatni  qurbon  bersa,  avvalo,  o„zini,  so„ng  esa 

jamiyatlarni,  dunyoni  mahv  etadiganga  o„xshaydi.  Buning  yorqin  misoli  mana 

men, mana Zahro, mana akam”

19

. 

“Muvozanat”ning    badiiy  voqeligida  turli  yosh,  soha,  turfa  dunyoqarash 

kishilari,  shahar  va  qishloq  hayoti  qamrab  olingan.  Muallif    unda    g„oyat 

ahamiyatli  badiiy  falsafani  aks  ettiradi.  Voqelikning  ko„proq  nursiz  tomonlari 

tasvirlagani    bilan    “Muvozanat”ning  so„ngiga  qadar  umidvorlik  tuyg„usi  sezilib 

turadi. 

 Ayrim  adabiyotshunos  olimlar  muvozanat  falsafasi  haqidagi  qarashni  inkor 

etdilar,  romanning  ta‟sir  doirasi  tor  ekanligini  bildirdilar.  Lekin  “Muvozanat” 

                                                 

19

 

Hamdam U. Muvozanat// Vatan haqida qo„shiq. –Toshkent.: Akademnashr, 2014-yil, 100-101 betlar. 

---

 

27 

bugungi  kishilarning  o„ylari,  qarashlari    sifatida  e‟tibor  topdi”

20

.  Romandagi 

Yusuf,  Amir,  Odil  aka,  Said,  Zahro,  Manzuraning  o„z  qarashlari,  hayotiy 

munosabatlari  mavjud.  Romanda  qahramonlar  o„ylari,    tushunchalari,  hayotga 

qarashlari bilan tezoqar vaqtaro bahs bo„layotganligi ochiq-oydin seziladi.  

Ulug„bek  Hamdam  “Badiiylik  mezonlarining  umrzoqligi”  maqolasida: 

“Adabiyot    millatning  orzu-umidlarini  o„zida  mujassam  aylaydi.  Orzu-umidlari, 

hoyu-havaslari  mo„l-ko„l  bo„lgan  xalqning  adabiyoti  ham  shunga  mos  bo„ladi. 

Yana  bir  gap:  adabiyoti  ana  o„sha  orzu-umidlarning    boshqa  tarafini  ham  aks 

ettiradi.  Ya‟ni  armonni!  Katta  millatning  katta  adabiyoti  bo„ladi...  ushalmagan 

orzusidan  tug„ilgan  armonni  adabiyot  deb  atalmish  “maydon”da    yarata  olgan 

millat  ruhiy-ma‟naviy  jihatdan  sog„lom  bo„ladi.  Butun  boshli  XX  yuz  yillik 

psixoanalizi tarixidan adabiyotga dahldor eng ulkan kashfiyot ana shu!”

21

-  degan 

fikrlarni  yozgan  edi.    Darhaqiqat,    har  bir  asar  tasvir  obyektiga  inson,  u 

yashayotgan millat ommasini oladi. Bu jarayonda  yozuvchining uslubi, tasvirlash 

san‟ati, badiiy mahorati yetaklichilik qiladi.  

Ulug„bek  Hamdamning  “Muvozanat”  romani  hozirgi  o„zbekning  o„ylari, 

izlanishlari,  ruhiy-ma‟naviy  iztiroblari  haqidagi  asardir.  Roman  qahramonlari  bir 

zamon,  bir  muhitning  odamlari.  Ular  uchun  boylik,  kambag„allik  hayot-mamot 

masalasi emas. Asar qahramonlari hozirgi hayot, past-u balandliklar, notekisliklar, 

insofu  noinsofliklar  haqida  dildan  mulohaza  yuritadilar.  To„g„ri,  ayrimlar 

muvozanat  falsafasi haqidagi qarashni inkor etdilar, romannning ta‟sir doirasi tor 

ekanligini  bildiradilar.  Jumladan,  S.Sodiq  yozuvchi  sujet  chiziqlarini  ongli 

ravishda  bir-biriga  uzviy  bog‟lab  yuborishga  urinmaganligini  ta‟kidlaydi. 

Shuningdek,  maqolada    yozuvchi  romanning  o„ziga  xos  ifoda  yo„sinini  hisobga 

olmagani,  unga  realistik  roman  mezonlari  bilan  yondashilgani  aytilgan.  Ba‟zi 

o„rinlarda  sujet-kompozitsion  qurilishdagi  o„ziga  xoslikni  hisobga  olmagani 

aytilgan. 

                                                 

20

 Rasulov A. Badiiylik – bezavol yangilik. –Toshkent, ”Sharq “. 2007 

21

 Hamdam U. Badiiylik mezonlarining umrzoqligi// Jahon adabiyoti, 2010-yil, 4-son. 

---

 

28 

Professor,  taniqli  adabiyotshunos  Y.Solijonovning    “Muvozanat”  romani 

haqidagi fikrlari esa ijobiy: “Jamiyatda kechayotgan yangilanish jarayonini badiiy 

tadqiq  etish  so„nggi  yillar  adabiyoti  va  san‟atining  asosiy  mavzusi  hamda  bosh 

muammosiga aylanganligi sir emas. Yozuvchilarimiz asarlarida insonning o„zligni 

anglash, o„zini kashf etish, e‟tiqod va imonlilik, nafs va yovuzlikka qarshi kurasha 

bilish  qobiliyatini  ko„rsatishni  asosiy  masala  qilib  olyaptilar.  Ulug„bek 

Hamdamning  “Muvozanat”  romani  uchun  aynan  mana  shu  muammo  tanlab 

olingan.    Muallif  har  bir  bobda  ilgari  surilayotgan  g„oyaviy  mundarijaga  mos 

ohang  tanlay  biladi.  Masalan,  Amirning  qismati  hikoya  qilingan  boblarda  sokin 

g„amginlik,  uning  tabiati  va  intilishiga  mos  tasavvufiy  ruh,  achinish  ohangi 

yetakchilik  qilsa,  Said  faoliyati  tahlil  etilgan  boblarda  osoyishta  falsafiy 

mushohada  ohangi  ustuvor.  Aksincha,  boylik  inkanjasida  o„ralashib  qolgan,  na 

jisman,  na  ma‟nan  qiynalib  yashayotgan  Mirazim  haqidagi  boblar  qandaydir 

loqaydlik, beparvolik  ohangi bilan sug„orilgan. Yusufning taqdiri hikoya qilingan 

boblarda esa keskin falsafiy muhokama ohangi ustinlik qiladi”

22

. 

“Muvozanat”  romanida  o„tish  davri,  ya‟ni  sho„ro  davri  tuzumidan  istiqlolga 

erishganimizdan 

keyingi 

davr 

yoritilgan. 

Bu 

haqida 

M.Qo„chqorova 

maqolalarining birida shunday yozadi: “Asarda uch do„stning kechinmalari, hayoti, 

taqdiri  yotgan  bo„lsa-da,  unda  keng  ma‟noda  o„zbek  millatining  sho„ro  davri 

tuzumidan  bozor  iqtisodiyotiga  o„tish  davridagi  butun  murakkabliklar  haqqoniy, 

shafqatsiz real tasvirlarda mahorat bilan ochib beriladi”

23

. 

Haqiqatdan ham,  muallif qahramonlarning hayot yo„llarini tasvirlash asosida 

o„sha davrni ochib berishga harakat qilgan. Bunga misol qilib romanda keltirilgan 

Yusufning qarashlarini olish mumkin: