Улуғмуродов н. Х

3 – расм 
 

---

119 
oladi. Bunda nochiziqli sistema tarkibiga kiritilgan rele orqali hosil bo‟ladi. Chiziqli sistemalar chiziqli 
algebraik differensial, integral tenglamalar bilan ifodalanadi. 
Nochiziqli sistemalar esa nochiziqli tenglamalar bilan ifodalanadi. 
Matematik nuqtai nazardan qaralganda nochiziqli boshqarish sistemalarini tekshirish murakkab 
masaladir, chunki nochiziqli tenglamalar echimining umumiy usullari yo‟q. 
Parametrlari vaqt mobaynida o‟zgarmaydigan sistemalarga stasionar sistemalar deyiladi. 
Aytganlarimiz ma‟lum darajada shartlidir. CHunki tabiatda vaqt mobaynida o‟zgarmaydigan 
elementning o‟zi yo‟q, lekin bu o‟zgarish qaralayotgan vaqtga nisbatan etarli darajada sekin o‟tayotgan 
bo‟lsa, unda bunday sistemalar yoki qurilmalarni stasionar sistemalar qatoriga qo‟shish mumkin. 
Elementlarning parametrlari vaqt mobaynida o‟zgaruvchi sistemalar nostasionar sistemalar deb 
ataladi. 
Matematik nuqtai nazardan nostasionar yoki o‟zgaruvchan parametrli sistemalar koeffisientlari 
vaqt davomida o‟zgaruvchi tenglamalar bilan ifodalanadi. 
a
1
(t)d
2
x/dt
2
+a
2
(t)dx/dt+a
3
(t)x(t)=u(t) 
 
bu tenglamada 
a
1
,a
2
,a
3
koeffisientlar vaqtga bog‟liqdir. 
Stasionar yoki o‟zgarmas parametrli sistemalar esa o‟zgarmas koeffisientli tenglamalar bilan 
ifodalanadilar. 
a
1
d
2
x/dt
2
+a
2
dx/dt+a
3
x(t)=u(t). 
 
Boshqarish sistemalarida ikki turdagi uzluksiz hamda uzlukli signallar bo‟lishi mumkin. 
Shunga muvofiq boshqarish sistemalari ikki turga bo‟linadilar.uzluksiz va uzlukli sistemalarga, 4-
rasmda bu sistemalarning funksional sxemasi keltirilgan. 
Elementlarning xossalari fazoviy koordinatalarining o‟zgarishiga bog‟liq holda o‟zgaradigan 
sistemalar taqsimlangan parametrli sistemalar deyiladi. 
Elementlarning xossalari fazoviy koordinatalarining o‟zgarishiga bog‟liq holda 
o‟zgarmaydigan sistemalar to‟plangan parametrli sistemalar deyiladi. 
Agarda sistemaning kirish va chiqish kattaliklari bitta bo‟lsa, bir o‟lchamli, agarda birdan ortiq 
bo‟lsa, ko‟p o‟lchamli sistema deyiladi. YUqorida keltirilgan sistemalar bir o‟lchamli sistemalari 
qatoriga kiradi. 
X(t) 
y(t) 
Автоматик 
бошқарувчи 
қурилма 
Бошқариш 
объекти 
а) узлуксиз система 
UЭ
2 
UЭ 
Автоматик 
бошқарувчи 
қурилма 
Бошқариш 
объекти 
б
) узлуксиз система 
Т
1 
Т
2 

---

120 
Y(t)