Улуғмуродов н. Х

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
O’zlashtirish uchun savollar :
 
1. Yordamchi jarayonlarning umumiy tavsifi va avtomatlashtirishning vazifalari nimalardan iborat? 
2. Bug‟ ishlab chiqarish jarayonini avtomatlashtirish qanday bo‟ladi? 
 
 
26 – MA’RUZA. 
 
MAVZU: SOVUQ BILAN TA’MINLASH JARAYONINI 
AVTOMATLASHTIRISH
Reja: 
1.Umumiy malumot. 
2.
 
Suv taminoti jarayonini avtomatlashtirish
 

---

220 
Adabiyotlar: 
1. Yusupbekov N.R. va boshqalar. “Texnologik jarayonlarni boshqarish sistemalari”, -Toshkent, 1997 
y. 
2. Yusupbekov N.R. va boshqalar. “Avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish.”, -
Toshkent, 1982 y. 
3. Mansurov X.N. “Avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish”,-Toshkent 1987 y. 
4. Майзель М.М “Основы автоматики и автоматизации производственных процессов ”, - 
Toshkent, 1964 
Kimyo va oziq – ovqat sanoati korxonalarida sovuq ta‟minlash mashinalarining turi, ularda 
qo‟llanadigan sovuq agentlar, sovitilayotgan muhitdan energiya olish usullari bilan farq qiladigan 
sovutish qurilmalari yordamida olinadi va foydalaniladi. 1 – rasmda oraliq sovuq, eltgichli va bir 
bosqichli kompressorli eng ko‟p tarqalgan sovitish qurilmalridan birining sxemasi tasvirlangan. 
Sovitish qurilmasining asosiy jihozlari birgalikda sovitish mashinasi tashkil etib, u doimiy 
miqdordagi sovuq agentning bug‟lanish va kondensasiyalanish berk doiraviy jarayoni yordamida 
uzluksiz sovuq olish uchun mo‟ljallangan. 
Oraliq issiqlik eltgich sifatida namakob – osh tuzi yoki kalsiy xlor eritmasi xizmat qiladi. 
Bug‟latkichda sovitilgan namakob markazdan qochma nasos bilan sovitish kameralariga va boshqv 
sovuq iste‟molchilarga haydaladi. 
Sovitish qurilmasi ishning samaradorligi uning sovuq ishlab chiqarish unumdorligi va 
sovitilayotgan muhit temperaturasi saqlash aniqligi bilan belgilanadi. Bu parametrlar ko‟pgina 
omillarga bog‟liq, ularga suyuq ammiakni kondensatorga uzatish quvurlarining qarshiligi, 
kompressorning quvvati, ammiak bug‟larini sovituvchi suvning sarfi va temperaturasi, sovuq 
iste‟molchilarning issiqlik yuklanishi kiradi. Sovitilayotgan muhitning temperaturasini saqlab turish 
aniqligi ko‟pgina galayonlanuvchi ta‟sirlarga bog‟liq. Ulardan birini – oraliq sovuq eltkich 

---

221 
barqarorlashtirish – chiqish parametrini saqlab turish aniqligi oshirishga va sovitish mashinasining 
ishlash sharoitini yaxshilashga imkon beradi. Sovitish qurilmasi ishida uning turli elementlarida xavfli 
hodisalar yuz berishi mumkin, masalan: sovuq agentning kamayishi, gidravlik zarblar, kompressorning 
ortiqcha yuklanishi. Havfli ish rejimlarining vujudga kelishi ichki va tashqi ta‟sirlar sababli ham yuz 
berishi mumkin. 
Sovitish qurilmasi ishining o‟ziga xos xususiyatlarini qarab chiqish uni avtomatlashtirishga 
bo‟lgan asosiy talablarni ifodalashga imkon beradi; sovitish mashinasining xavfsiz ishlashini 
ta‟minlash, sovuq ishlab chiqarish unumdorligi va issiqlik yuklanishi orasidagi moslikni saqlash, oraliq 
sovuq eltkich temperaturasini va sovitilayogan muhitning temperaturasini barqarorlashtirish. 
Sovitish qurilmasi avtomatlashtirish ob‟ekti sifatida bir qator xususiyatlarga ega bo‟lib, ular 
rostlash usullari va nazorat hamda boshqarish vositalarini tanlashda hisobga olinishi zarur. Bu birinchi 
navbatda xavfsizlikka yuqori talablar bo‟lib, sovitish mashinalari joylashtiriladigan xonalar V – 16 
sinfidagi portlash xavfi bo‟lgan xonalarga kiradi. Ikkinchidan, kompressor qurilmasining sovuq ishlab 
chiqarish unumdorligini keng doirada ravon rostlash qiyinligidadir. Issiqlik yuklanishlarining keskin 
sutkalik va mavsumiy o‟zgarshlari sovuq ishlab chiqarish unumdorligini kompressorni ulash va uzish 
yo‟li bilan pozision rostlashni qo‟llashning zarur ekanligiga olib keladi.
Sovuq ishlab chiqarish unumdorligini kichik oraliqlarda kompressorning suruvchi quvurini 
drosellash yo‟li bilan rostlash mumkin. Bunda bug‟latkichdagi sath balandligini bug‟latgichga suyuq – 
sovuq agentni uzatish truboprovodini drosellash yo‟li bilan saqlab turish zarur. Xonada portlash xavfi 
mavjudligi tufayli sovitish mashinasining eng jiddiy elementini kompressorni avariyadan himoya 
qilish yuritma elektr dvigatelini quyidagi xavfli holatlardan biri yuz berganda o‟chirish yo‟li bilan 
amalga oshiriladi, masalan, kompressorning suruvchi liniyasida bosimning pasayishi, kompressorning 
haydash liniyasida temperaturaning yoki bosimning ko‟tarilishi, kompressorni sovitu3vchi moy yoki 
suvni uzatishning buzilishi, bug‟latkichda, kondensatorda, resiverda yoki moy ajratgichda sovuq agent 
sathining chetlashishida. Kompressor ulanganda elektr dvigatelni yuklanish (nagruzka) dan himoya 
qilishning eng oddiy va ishonchli usullaridan biri elektr dvigatelni nominal aylanish tezligiga 
tezlashtirish uchun zarur vaqtda haydovchi quvurni suruvchi quvur bilan birlashtirishdir. 1 – rasmda 
keltirilgan sovitish qurilmasini avtomatlashtirish sxemasini qarab chiqamiz.
G‟ilof (kojux) – quvurli bug‟latkichda sovuq agent sathi balandligini avtomatik rostlash suyuq 
sovuq agent oqimiga bevosita ta‟sir qilmaydigan ikki pozisiyali satq rostlagichi PRUD yordamida 
ta‟sir qilish yo‟li bilan amalga oshiriladi. Sath balandligi o‟zgarganda qalqavuch 
9a
ning siljishi 
pnevmatik ikki pozisiyali rele 
96
ga uzatiladi, uning chiqish signali 0