«Улы7ма техникалы3 п1нлер» кафедрасы о3ыты7шыларыны4 2011-2012- о3ы7 жылыны4 ы-ярым жыллы2ында 5тету2ын саба3лар кестеси

3. Ómir qáwipsizligi kursiniń qısqasha mazmunı

Ómir qáwipsizligi insandı hár qanday ortalıqtaǵı iskerliginde onıń qáwipsizligi hám den sawliǵin támiyinleytuǵın, qáwipli hám zıyanlı faktorlardan qorǵawshi ámeliyat hám teoriyanı qamtıp alǵan ilimiy bilimler kompleksi bolıp tabıladı.

Bul pán tómendegi tiykarǵı máselelerdi sheshedi:

- átirap ortalıqtıń qolaysız tásirinlerin gruppalaydı ( anıqlaydı hám sanalı bahalaydı);

- insandı qáwiplerden qorǵaydı yamasa oǵan qolaysız faktorlar tásiriniń aldın aladı ;

- qáwipli hám zıyanlı faktorlardıń tásiriniń unamsız aqıbetlerin saplastiriw ;

- ortalıqta insanǵa normal, qolaylı sharayat jaratıw.

Ómir qáwipsizliginiń integral kórsetkishi turmıstıń dawam etiw waqti esaplanadı. Tsivilizatsiya rawajlanıwı ( ilimiy-texnikanıń, ekonomikaniń rawajlanıw, sanaatti hám islep shiǵariwdi industryalastiriw, hár túrlı energiyalardan paydalanıw - yadro energiyasına shekem , jańa mashina hám mexanizmlerdi jaratılıwı, ) insan den sawliǵina unamsız tásir etiwshi zıyanlı faktorlar muǵdarı sezilerli dárejede kóbeytip atır. Sol sebepli usı faktorlardan qorǵaw insan ómir qáwipsizligin támiyinlewdiń zárúrli elementi bolıp qalmaqta.

Insaniyat payda bolǵannan baslap óziniń kóbeyiwi dawamında ekanomikani rawajlandırıw menen birge qáwipsizliktiń sociallıq-ekonomikalıq sistemasın jarattı. Bunıń áqibetinde insanǵa zıyanlı tásirler sanıniń asıwına qaramastan insannıń qáwipsizlik dárejesi astı. Házirgi waqıtta eń rawajlanǵan mámleketlerde ortasha ómir kóriw jasi 77 jastı quraydi.

“Ómir qáwipsizligi” kursi insan organizmi hám átirap ortalıq ortasındaǵı quramalı baylanıslardı biliw processin názerde tutadı . Insanniń ortalıqqa tásiri fizikaliq nızamlar boyinsha ortalıqtıń barlıq shólkemlestiriwshilerin ( komponentleri) qarama-qarsi tásirin júzege keltiredi. Insan organizmi ol yamasa bul tásirlerdi sáykeslestiriw shegaradan aspaǵanǵa shekem awrıwsız qabıl etedi.

Ómir qáwipsizligi tómendegi máselelerdi kórip shıǵadı :

- xizmet kórsetiw ortalıqtaǵı qáwipsizlik;

- islep shıǵarıw ortalıǵındaǵı qáwipsizlik;

- qala ortalıǵındaǵı ómir qáwipsizligi;

- atirap aymaqtaǵi qáwipsizlik;

- tinishliq hám urıs waqtındaǵı ayrıqsha jaǵdaylar.

Islep shıǵarıw ortalıǵı - bul miynet iskerligi processinde insanǵa tásir etiwshi faktorlar jıyındısı bolıp tabıladı.

Tábiy ortalıqtaǵı qáwipsizlik - bul ekologiyanıń tarawlarınan biri bolıp tabıladı.

Ekologiya organizmniń átirap ortalıq penen óz-ara tásiri nizamlıqların úyrenedi.

Ómir qáwipsizligi páninde «Qáwip» túsinigi tiykar bolıp túsiniledi. «Qáwip» túsinigi haqqında ayırım anıqlamalar kirgizemiz.

Qáwip - waqıyalar, processler, ob́ektler bulardıń qaysısı belgiligi jaǵdayda adam den sawlıǵına tuwrıdan tuwrı yamasa tosattan zıyan tiygizse, yaǵnıy qolaysız aqıbetlerege hám den sawlıǵına keri tásir kórsetiwshi process, waqıya predmetleri.

Qáwipsizlik sisteması hám olardıń jeterli dárejede tolıq anıqlaması házirgeshe joq, biraq qáwipler tómendegilerge bólinedi: kelip shıǵıw deregine qaray: tábiy, texnogen, antropogen, ekologiyalıq hám aralas qáwipler. Bular fizikalıq, ximiyalıq, biologiyalıq hám psixofiziologiyalıq toparlarǵa bólinip bir birnen ayırılıp turadı. Qáwipler keri tásir etiw aqıbetiniń kelip shıǵıw waqtı boyınsha: impulslı (háreket birden payda boladı) hám kulminatsiyalı (olardıń keri tásirleri toplanadı). Háreket ornına qarap (lakalizatsiyasına) – litosferada (jerdiń qattı qabıǵında) tásir qılatuǵın, gidrosferada (jerdiń suw qabıǵında), atmosferada (kosmosta). Qáwipler adamǵa tásir etiw qásiyetine qaray aktiv hám passivke ajıratıladı.

Potencial qáwipler belgili jaǵdaydalarda ámelge asadı hám olardıń ayrımlarına sebep deyiledi. Sebepler jaǵdaylar toplamın bildiredi, bulardıń nátiyjesinde qáwipler payda boladı hám ol yamasa bul kerek bolmaǵan aqıbetlerdi keltirip shıǵaradı.

Potencial qáwiplerdi anıqlaw qáwiplerge uqsas processtiń keshiwi nátiyjesinde payda boladı: qáwip-sebep kerek bolmaǵan aqıbet.

Kóbinshe hámme qolaysız aqıbetler, bir qansha kombinatsiyalasqan qáwiplerdi keltirip shıǵaradı. Ómir qáwipsizligin úyreniwde texnogen hám ekologiyalıq qáwipler túsinigi áhmiyetli rol oynaydı. Texnogen qáwip degende texnosferalı komplekslerdiń hám olardıń payda etiwshileriniń sonday jaǵdayı, qaysısı sanaat hám basqa ob́ektlerde avariya hám apatshılıqtıń payda bolıwı hám adamnıń ómiriniń eń áhmiyetli elementlerine hámde qorshaǵan ortalıqqa anıq qáwip tuwıwı múmkinligi túsiniledi.