|
Ómir qáwipsizligi pániniń maqseti hám wazıypaları
Ómir qáwipsizligi (ÓQ) — islep shıǵarıw hám islep shiǵariw menen baylanisi bolmaǵan ortalıqta insanniń qorshaǵan ortaliqqa tásirin esapqa alǵan halda qáwipsizlikti támiyinlewge baǵdarlanǵan bilimler sisteması bolıp tabıladı.
Ómir qáwipsizliginiń maqseti- islep shiǵariwda avariyasiz awhalǵa erisiw, jarahatlaniwdiń aldin aliw, insan den sawliǵin saqlaw, miynet qábiletin asiriw, miynet sipatin asiriw esaplanadi.
Ǵárezsiz Ózbekstandı hám puxaraların hár túrli kórinistegi ayırıqsha jaǵdaylar
hám apatshılıqlardan saqlaw ruwxında tárbiyalawǵa baǵdarlanǵan. Usı kóz qarastan kelip shıǵıp xalıqımızdı dushpan tárepinen bolatuǵın ishki hám sırtqı tásirlerden saqlaw, házirgi kúnniń eń tiykarǵı wazıypalarınan biri bolıp esaplanadı, ekinshi tárepten biziń úlkemiz tábiyǵıy apatshılıqlar bolıwına qolaylı úlke bolǵanlıǵınan hámde texnogen avariyalar, katastrofalar hám ekologiyalıq teń salmaqlıqtıń buzılıwı nátiyjesinde olardın` aqıbietlerinen puxaralardı, xalıq xojalıǵi tarawlarınıń materiallıq resursların, texnologiyanı hám tábiyattı asıraw, zıyan kórgen aymaqlardı qutqarıw hám tiklew jumısların alıp barıw eń tiykarǵi máseleler bolıp esaplanadı.
İslep shıǵarıwda jaraqatlanıw hám keselleniwlerdi kemeytiriw, qolaylı hám qáwipsiz jumıs islew jaǵdaydarın jaratıw hámde ayırıqsha jaǵdaylarda adamlardıń ómirin qorǵaw tiykarǵi másele esaplanadi.
Insan ómiri dawaminda oni qorshap turǵan ortaliq penen úzliksiz baylanista boladi, soniń menen birge barqulla qorshaǵan ortaliqqa baylanisli bolip kelgen hám sonday bolip qala beredi. Insan soniń ushinda ózin qorshaǵan ortaliq esabinan aziq-awqat, hawa, suw, dem aliw ushin zárúr bolǵan materialliq zatlar menen hám basqada zatlarǵa zárúrligin qanaatlandiradi.
Qoyılǵan maqsetke erisiw ushın tómendegi eki máseleni sheship alıw kerek boladı :
1. Ilimiy ( insan -mashina sistemasın ; átirap ortalıq -insan, qáwipli ( zıyanlı ) islep shıǵarıw faktorları hám basqalardı matematikalıq modellestiriw);
2. Ámeliy ( úskenelerge xizmet kórsetiwde miynet qáwipsizligin támiyinlew).
Turmıslıq processede insandı átirap –aymaq hám onıń payda etiwshileri menen óz-ara tásiri YU. N. Kurjakovskiydiń «Turmıs tek zatlar, energiyalar hám informatsiyalar aǵımların tiri dene arqalı háreketi processinde bar bola almaydı» degen turmıstı saqlaw nızamına sáykes halda elementler arasındaǵı zatlar massasınıń, barlıq túrdegi energiyalar hám informatsiyalardiń aǵımlar sistemasına tiykarlanǵan. Turmıstı saqlaw nızamındaǵı aǵımlar insanǵa ózin azıq-awqatqa , suwǵa, hawaǵa, quyash energiyasına, qorshap turǵan ortalıq haqqındaǵı informatsiyalarga bolǵan mútajliklerin qánaatlandiriwi ushın kerek. Soniń menen bir waqıtta insannıń ómir fazasinda ózinen sanalı iskerligi menen baylanıslı ( mexanikaliq, intellektuallıq energiyalar), bioliogik process shıǵınları kórinisindegi belgili massadaǵı zatlar aǵımın, ıssılıq energiya hám basqa energiya aǵımın ajratadı.
Zatlar hám energiyalar aǵımı almasiwi insan qatnaspaytuǵin processler ushın da xarakterli bolıp tabıladı. Tábiy ortalıq biziń planetamizga quyash energiyası aǵımı kirip keliwin támiyinleydi. Bul bolsa óz gezeginde biosferada ósimlik hám haywanlar aǵımın, zatlar ( hawa, suw) adiabatik aǵımın, hár túrlı energiyalar aǵımın, atap aytqanda ayrıqsha jaǵdaylarda tábiy ortalıqtaǵı energiyalar aǵımın ámelge asiradi. Texnosfera ushın barlıq túrdegi shiyki zat hám energiyalar aǵımı, ónimler hám adamlar gezegi aǵımlarınıń hár túrlılıǵı ; shıǵındı aǵımları ( atmosferaǵa taslanıp atırǵan shıǵındılar, suw háwizlerine taslanıp atırǵan sanaat hám basqa patas suw, suyıq hám qattı shıǵındılar, hár túrlı energetikalıq tásirinler) xarakterli bolıp tabıladı.
Hár qanday xojalıq júrgiziwdiń shıǵındıları hám teris nátiyjesi boladı hám olardı joq qilip bolmaydi. Olardı bir fizikalıq-ximiyaliq formadan basqa formaǵa ótkeriw yamasa fazaǵa shıǵarıp jiberiw múmkin. Texnosfera, bunnan tısqarı kútilmegende jarılıw, órt nátiyjesinde, qurılıs konstruktsiyalariniń aynıwında, transport avarıyalarında hám soǵan uqsaslarda úlken muǵdardaǵı shıǵındılar hám energiya aǵımın júzege keltiriwi múmkin.
Sociallıq ortalıq tábiy hám texnogen álemdi ózgertiwge baǵdarlanǵan insanǵa xarakterli bolǵan barlıq energiya aǵısların islep shıǵaradı hám paydalanadi, jámiyette shegiw, alkogol ishimlikler, narkotik zatlar hám soǵan uqsaǵanlardı paydalaniwǵa baylanıslı zıyanlı jaǵdaylardı payda etedi.
«Insan -átirap ortalıq» sistemasın hár túrlı komponentleri energiya hám informatsiyalardi xarakterli massalar aǵımın tómendegishe keltiremiz:
Do'stlaringiz bilan baham: |
