«Улы7ма техникалы3 п1нлер» кафедрасы о3ыты7шыларыны4 2011-2012- о3ы7 жылыны4 ы-ярым жыллы2ында 5тету2ын саба3лар кестеси

Biosfera - barlıq túrdegi organizmler, atap aytqanda insan jasawı múmkin bolǵan átirap -ortalıq bolip, ol quramalı dúzılıstegi jer sharınıń zárúrli qabıǵı bolıp tabıladı. Biosfera bir neshe milliard jıllar dawamında qáliplesken.

Zamanagóy ilimpazlar biosferanı zatlardı planeta boyınsha háreketin támiyinleytuǵın iri, global ekosistema retinde qaraydı. Házirgi jerde turmıs jer qatlamınıń joqarı ( litosfera ) bóleginde, jerdiń tómengi hawa ( atmosfera ) qabıǵında hám jer sharınıń suwlı qabıǵı ( gidrosfera ) da tarqalǵan. Bul soniń menen túsindiriledi, litosferada jer astı suwi hám taw shókpelerinde tereńliktiń ólpeń artıp barıwı menen temperatura da artıp 2 km den 16 km tereńlikte 100 °S hám odan joqarı ( vulqanik aktivlik zonasında bolsa 200 den 1500 °S cha) sin quraydı. Jerdiń maydanında turmıstıń kontsentratsiyası hám aktivligi eń joqarı bolıp tabıladı.

Insan evolyutsiyası processinde ózin azıq-awqat, materiallıq baylıqqa bolǵan mútajliklerin qandırıw, ıqlım hám hawa rayı tásirinen qorǵaniw, ózine qolaylıqtı asırıwǵa umtila otirip tábiy ortalıqqa, birinshi orında biosferaǵa toqtawsiz tásirin ótkerdi. Bul maqsetke jetiw ushın ol biosferanıń bir bólegin texnosfera bánt etken orinǵa aylandırdı.

Texnosfera - ótmishte biosferaǵa tiyisli bolǵan keyinirek insanlar tárepinen materiallıq, sociallıq-ekonomikalıq mútajliklerin jáne de jaqsılaw maqsetinde tuwrıdan-tuwrı yamasa sırttan texnikalıq qurallar menen tásir etken aymaq bolıp tabıladı.

Texnosfera insanlar tárepinen texnikalıq qurallar járdeminde jaratılǵan qalalar, qorǵanlar, awıl xalıq punktleri, sanaat hám kárxanalar zonası bánt etken aymaqlar esaplanadı.

Insan turmıs iskerligi processinde tekǵana tábiy ortalıq penen bálki, sociallıq ortalıq dep atalıwshı adamlar ortaliǵi menen de úzliksiz baylanısda boladı. Insandı sociallıq ortalıq penen baylanısı tuwılıwin dawam ettiriwde, bilim hám tájiriybeler almaslawda, ruwxıy mútajliklerin qandırıwda, intellektuallıq qábiletlerdi asırıwda paydalanıladı hám qáliplesedi.

Zamanagóy industrial jámiyette insan átirap -ortalıq komponentleri ( biosfera, texnosfera jáne social ortalıq ) menen óz-ara tásirde boladı. Yaǵniy, insan tábiy átirap –ortalıqqa úzliksiz tásir etse, óz gezeginde biosfera hám insannıń mútajliklerinen kelip shıǵıp onıń úzliksiz fizikalıq hám intellektual iskerliginiń jemisi bolǵan texnosfera jáne social ortalıq da insanǵa tuwrıdan-tuwrı yamasa sırtından turaqlı tásir etedi. Joqarida aytilip ótilgenler tiykarında tómendegishe juwmaq shıǵarıw múmkin:

1. zamonagóy insan onı qorshap turǵan átirap –ortalıqtı payda etishiler yaǵniy, tábiy, texnogen ( texnosfera) jáne social ortalıq penen úzliksiz óz-ara tásirde boladi;

2. XIX ásir aqırınan baslap XX ásir dawamında hám házirgi dáwirde de texnosfera jáne social ortalıq úzliksiz rawajlanıp atır, buǵan usı tarawda insan iskerligi arqalı ózlestirilgen úleslerdiń asıp baratırǵanlıǵı tastıyıq bolıp tabıladı;

3. Texnosferaniń rawajlanıwı tábiy ortalıqtı ózgertiw esabına ámelge asıp atır.

Zamanagóy turmısda insanlardıń sociallıq poziciyaların rawajlanıwı menen birge olardıń paraxatshiliǵina, den sawliǵi hám miynet qáwipsizligine qáwip salatuǵın faktorlar sanı da artıp barıp atır. Belgili sharayatta olardı insanlardıń psixik jaǵdayına, den sawliǵina unamsız tásirin kórsetiwi hámmege belgili. Sol sebepli insanlardı tekǵana olardıń intellektual yamasa fizikalıq miynet iskerligi dawamında bálki, jasaw orninda, jolda hám barlıq jaǵdaylarda qáwipsizligin, jaqsı keyipin, miynet qábileti hám jumıs ónimliligin támiyinlew, den sawliǵi haqqında qayǵıriw máselelerin unamlı sheshiw júdá aktual máselelerden biri bolıp tabıladı.

Belgilengen máselelerdi unamlı sheshiwde ómir qawipsizligi pániniń ornı, onıń teoriyalıq maǵlıwmatları menen bolajaq qánigelerdi qurallandırıw, mashqalalardi socialliq ómirde iláji barinsha unamlı sheshiwge járdem beredi.