«Улы7ма техникалы3 п1нлер» кафедрасы о3ыты7шыларыны4 2011-2012- о3ы7 жылыны4 ы-ярым жыллы2ында 5тету2ын саба3лар кестеси

Jaraqatlang`anlarǵa dáslepki birinshi medicinalıq járdem kórsetiwdiń ulıwma qaǵıydaları

Jaraqatlanǵanlarǵa birinshi járdem kórsetiwden aldın tómendegi jumıslardı orınlaw kerek:

— jaraqatlanıw sebeplerin joq etiw (mısalı, jaraqatlawshı gazler, za`ha`rler tolg`an xanadan alıp shıg`ıw); elektr sımın alıw (elektr toki urg`anda); jaraqatlanıwshının` jag`dayın jamanlastıratug`ın barlıq na`rselerdi joq etiw (u`stindegi ju`k, diywal bo`leksheleri, xanadan yamasa janıp atırg`an orınan alıp shıg`ıw);

— jaraqatlanıwshınıń ulıwma awhalın anıqlaw hám birinshi náwbette adam ómirine hám sawlıǵına eń kóp qáwip tuwdıratuǵın nárseni joq etiw (mısalı, arteriyalar kesilgende qan ag`ıwın toqtatıw, dem alıw toqtap qalg`anda ha`m ju`rek iskerligi buzılg`an bolsa, jasalma dem aldırıw yamasa ju`reketi uqalawdı baslaw ha`m t.b.);

— eger keselge qa`wip tuwılmaytug`ın bolsa, birinshi meditsinalıq ja`rdem ko`rsetiw ushın onı ornınan qozg`altpaslıq;

— esinen ketkende taslap ketpeslik;

— birinshi ja`rdem ko`rsetiw ushın jaraqatlang`annın` kiyimin sheshiw yamasa jaralang`an ornındag`ı kiyimin qırqıwda juda` iqtiyat bolıw za`ru`r;

• 
  jaraqatlang`andı abaylaw.
  

	1-suwret. Deneden qan aqqanda arteriyalardın` sıg`ıp qoyılatug`ın orınları. 1-tirsekke tiyisli; 2-nurlı; 3-jelkege tiyisli; 4-o`mirge tiyisli; 5-on` uyqıwg`a tiyisli 6-shekege tiyisli 7-shekege tiyisli; 8-shep uyqıwg`a tiyisli; 9-birinshi qol astındag`ı; 10-on` sang`a tiyisli; 11-shep sang`a tiyisli; 12-arqa u`lken sang`a tiyisli; 13-ayaq .

Denenin` birar jeri kesilgende yamasa súyekkleri ashıq halda sınǵanda arteriyadan, venadan ha`m kapillyarlardan qan ag`ıwı mu`mkin.

Arteriyadan ag`atug`ın qan ashıq qızıl ren`li, kúshli qan aǵımı basım astında toqtawsız atılıp turadı. Venadan ag`atug`ın qan toq ren`li boladı, jaradan atılıp shıg`adı, kapillyardan qan azıraq mug`darda a`ste shıg`adı.

Arteriyadan qan aqqanda, yirek arteriyalar jaraqatlang`anda tezlik penen ja`rdem ko`rsetiw za`ru`r. Birinshi na`wbette tamırdı barmaqlar menen qattı basıp, su`yekke sıg`ıw kerek. Qan ag`ıwda arteriyalardı adam denesinin` qaysı jerinen sıg`ıw kerekligi (1, 2 va 3-su`wretlerde) ko`rsetilgen.

Ayaq-qollardan qan aqqanda jaqsısı rezina bog`lam yamasa qolda bar na`rselerden- rezina, gezleme pa`rshesi yamasa basqalardan burama baylaw qoyg`an maqul (4-su`wret).

Baylaw qoyıwda to`mendegi jumıslardı orınlaw kerek:

— terige bir neshe qabat qılıp taqlang`an gezleme (bet oramal qoyıw);

— baylamanı qan toqtag`ansha tartıw;

— baylama astına ku`n 24 saat dep esaplang`anda ol qashan qoyılg`anlıg`ı anıq jazılg`an (mısalı, 05 saat 35 min.) qag`az qoyıw.

2-su`wret. Qan aqqanda birinshi ja`rdem (Jgut qoyıw)

3-su`wret. Qan aqqanda dize buwınnan joqarısın buwıw (Jgut qoyıw). 1-bilekten; 2-jelkeden; 3-baltırdan; 4-sannan

4-su`wret. Ayaq hám qollardan qan aqqanda birinshi ja`rdem ko`rsetiw.

a) qolg`a; b) ayaqqa.

Pestitsidler menen za`ha`rlangende birinshi meditsinalıq ja`rdemi ko`rsetiwdin` ulıwma ko`rsetkishleri to`mendegilerden ibarat. Eger pestitsid dem alıw jolları arqalı o`tken bolsa ja`birleniwshini pestitsid sebilgen daladan ashıq hawag`a alıp shıg`ıw kerek. Eger pestitsid terige tu`sken bolsa, ol halda terini suw ag`ımı menen juwıw yamasa artıp taslaw kerek. Eger pestitsid organizmge asqazan-ishek jolı arqalı o`tken bolsa, ja`birleniwshige bir neshe stakan suw yamasa kaliy permanganatının` eritpesi ishtiriledi ha`m awızg`a barmaqtı tıg`ıp qaytaradı (2-3 marta). Sonnan keyin 2-3 qasıq aktivlengan ko`mir menen yarım stakan suw ishtirledi. Dem alıw to`menlegende nashatir spirti iyiskeletiledi, dem alıw toqtag`anda jasalma dem aldırıladı.

Su`yek sınıwı jabıq ha`m ashıq tipte boladı. Jabıq sınıwda sıng`an orındag`ı teri ha`m jumsaq toqımalar jaraqatlanbaydı, ashıq sınıwda bolsa jaraqatlang`an boladı. Birinshi ja`rdem ko`rsetiwden aldın sırtqı belgilerine qarab yamasa keseldin` o`zinen sorap jaraqatlang`an ornın anıqlaw kerek. Sıng`an orın anıqlang`anan keyin da`slep saw ayaq-qollardan, son` jaraqatlang`annın` kiyim-keshkgi sheshiw kerek. Ashıq sınıwda ko`p qan ketedi, sol sebepli birinshi na`wbette qandı toqtatıw za`ru`r. Jaraqat do`geregindegi terige yod, spirt yamasa odekolon su`rtilgennen keyin on sterillengen bint qoyıp baylanadı. Sonnan keyin sıng`an orın taxtakg`a baylanadı. Taxtanın` uzınlıg`ı sıng`an orıng`a jaqın eki buwın jetetug`ın bolıwı kerek (5-su`wret).