Укув кулланма (Магистрлар учун)

16§ Тангинициал қумтутқичлар 
Тангенициал қумтутқичларни тозалаш бекатининг оқава сув қуввати 50000 
м3/суткагача бӯлганда қабул қилиш мақсадга мувофиқдир. 
Аввалом бор қумтутқичнинг сув юзасининг умумий майдони
« F» қуйидаги ифода орқали аниқланади: 
F + Q / q
o
n , m
з 
ѐки қуйидаги ифода орқали аниқласа ҳам бӯлади: 
F + Q max / ( n u
o
) , m 
3
бу ерда, 
Q
- тозаланадиган оқава сувнинг соатдаги максимал миқдори, м3/соат; 
qо - 
қумтутқич сув юзасининг ҳар бир квадрат метр майдон юзасига бир соат 
давомида юкланиши мумкин бӯлган сув миқдори, м/м2.соат / qо + 67-130 м3/м2 соат 
оралиғида олиш мумкин; 
u
о - қ
умтутқичда тутиладиган қумларнинг гидравлик катталиги .
n
- қумтутқичлар ѐки бӯлимларнинг сони. 
Қумтутқичнинг хар бир бӯлимининг ѐки биттасининг диаметрини қуйидаги ифода 
орқали аниқланади: 
D +

F
4
, m 
Д қ Қумтутқичларнинг ишчи қисмининг чуқурлигини « Н » диаметрининг ярмига 
тенг қилиб олиш мумкин, Н қ Д/2 , м. 
Тутилган қумларни сақлаш учун унинг конус шаклидаги туб қисми хизмат қилади. 
Бу конуснинг баландлиги «Н
1
» қуйидаги ифода орқали аниқланади, 
H + 

Д
2 -
(Д /2)
2
, m 
Конус қисмининг ҳажми 
V
кон
+ Н

Д
2 
/12 , m 
Қумтутқичларда сутка давомида тутилган қумларнинг ҳажм қийматини қуйидаги 
ифода орқали аниқлаш мумкин, 

---

30 
V + N
кел
. а /1000 , m 
Қумтутқичнинг конус шаклидаги қисмини тутиладиган чӯкиндилар билан тӯлиш 
вақтини қуйидаги ифода орқали аниқланади, 
t + Vкон / V , сутка 
 
 
4.5. Расм Тангенициаль қумтутқич чизмаси
Тутилган қумларни сутка давомида бир маротаба эрлифт ѐрдамида ташқарига 
чиқазилганлиги мақсадга мувофиқдир. 
Оқава сувларни чиқазиш бутун ҳисобли чуқурлиги бӯйича урунма шаклида 
чиқазилади, чуқурлигини қумтутқич диаметрининг ярмисига тенг қилиб олинади, 
диаметри 6 метрдан ошмаслиги керак. 
Барча турдаги қумтутқичларда тутилган қумларни ташқарига сутка давомида 
тутилган қумларнинг миқдори 0.1 м3 гача бӯлса, қӯл билан амалга оширилади. Суткада 
тутилган қумларнинг миқдори 0.1 м/ кубдан кӯп бӯлса, механик ѐки гидромеханик усулда 
қумларни чуқурга узатилади ва гидроэлеватор, қум насослари ва бошқа усул ѐрдамида
қумтутқичдан ташқарига чиқазилади. 
Маиший-хӯжалик оқава сувларини тозалаганда қумтутқичларда тутилган қум 
миқдорини аниқлашда хар бир одамдан суткада тушадиган қум қийматини 0.02 литрга 
тенг қилиб олинади, қум намлиги 60%, ҳажм оирлиги 1,5 т/м3 тенг. 
Тутилган қумларни йиғувчи чуқурлик ҳажмини, икки сутка давомида тутилган қум 
ҳажмига тенг қилиб олинади ва чуқурлик деворларининг горизонтга нисбатан қиялигини 
60
0
кам бӯлмаган қийматда олинади. 
Қум майдонларидан олиб кетиладиган дренаж сувларни тозаловчи иншоатларнинг 
бошланишига юборилади. 
Қум майдонларида автотранспортлар пастга тушиши учун қиялиги 0.12 - 0.2 бӯлган 
шантус (йӯл) қурилади. 
Қумларни ювиш ва сувсизлантириш учун бункирлар ишлатилади. 
Горизонтал қумтутқичларда оқава сувларнинг оқиш тезлигини хар доим бир хилда 
сақлаб туриш мақсадида умтутқичдан сув чиқадиган жойда кенг остонали оқава қуришни 
мӯлжаллаш керак. 

---

31