Давлатларнинг ЖСТ га аъзо бўлиш тартибини тавсифланг.
Опишите процедуру вступления в ВТО. ЖСТ ўзининг тўлиқ аъзолари билан музокаралар жараёнида келишилган низомга риоя қилиш асосида янги мамлакатларнинг қўшилиши учун очиқ. Қўшилиш тўғрисидаги қарорлар ЖСТ вазирлар конференцияси томонидан ташкилотда иштирок етувчи мамлакатларнинг 2/3 овози иштирокида қабул қилинади. Ҳозирда бу йерда ариза берувчи давлатлар учун анча мослашувчан шароитлар тизими яратилган. Жумладан, турли тоифадаги мамлакатлар – ривожланган, ривожланаётган ва иқтисодиёти ўтиш давридаги мамлакатларнинг иқтисодий ривожланишининг ҳолати ва хусусиятини ҳисобга олган ҳолда ўтиш даврларини фарқлаш амалиёти мавжуд.
Бундан келиб чиққан ҳолда, ариза берувчи мамлакатларнинг ЖСТга кириш шартлари индивидуал хусусиятга ега ва музокаралар предмети ҳисобланади. Бу ташқи савдо фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш миллий тизимида тариф ва тарифсиз чекловлар чораларини қўллаш бўйича мажбуриятларни танлаш ва ўз зиммасига олиш учун муайян имкониятларни беради. Гарчи ЖСТга аъзо бўлиш шартларини ишлаб чиқишнинг дастлабки босқичи узоқ вақтни ўз ичига олса ҳам, бу аъзо томоннинг миллий манфаатлари ва ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олиш қобилияти каби баъзи афзалликларни беради.
Ушбу ёндашув ЖСТ тизимида ташқи савдони либераллаштиришнинг изчил ривожланишини ва турли иқтисодий (сиёсий) моделларга ва ички иқтисодий ривожланиш омилларига ега бўлган ариза берувчи мамлакатларнинг глобаллашув шароитида жаҳон иқтисодиётига мослашиш имкониятларини таъминлаш учун зарурдир.
ГAТТ фаолияти даврида ишлаб чиқилган ЖСТга аъзо бўлиш тартиби анча мураккаб, кўп қиррали хусусиятга ега ва номзод мамлакатлар билан музокаралар жараёнида амалга ошириладиган бир қатор мажбурий позицияларга ега. Aмалиёт шуни кўрсатадики, бу давр беш йилдан йетти йилгача давом етади, бу даврда ЖСТга номзод давлатлар аъзо бўлишнинг бир неча босқичларини босиб ўтади.
Биринчи босқичда ЖСТ Ишчи музокара гуруҳлари доирасида ариза берувчи давлатнинг ушбу ташкилотга аъзо бўлиш нияти тўғрисида расмий баёноти олинганидан кейин унинг механизми ва савдо-сиёсий режими атрофлича ўрганилади. Тақдим етилган асосий ҳужжатлар ва биринчи навбатда ташқи савдо режими тўғрисидаги меморандум асосида давлат ташқи иқтисодий сиёсати ва қонунчилигининг ЖСТ тамойиллари ва нормаларига мувофиқлиги аниқланди.
Меморандум стандарт шаклга ега бўлиб, унда қуйидаги асосий бўлимлар доирасида ариза берувчи давлатнинг иқтисодиёти ва ташқи савдоси ҳолатининг батафсил тавсифи мавжуд:
• импорт ва експортни тартибга солиш;
• експортёрларни рағбатлантириш механизмлари;
• саноат, қишлоқ хўжалиги, пул-кредит сиёсати;
• валюта, солиқ ва инвестиция режимлари;
• еркин савдо зоналари ва бошқалар.
Меморандумга ташқи савдонинг расмий статистикаси, ташқи иқтисодий фаолият соҳасини давлат томонидан тартибга солиш ва ривожлантириш соҳасидаги асосий миллий қонунларнинг матнлари илова қилинади.
Иккинчи босқич доирасида ЖСТга аъзо бўлиш ва қатнашиш шартлари бўйича маслаҳатлашувлар ва музокаралар ўтказилмоқда. Музокаралар аризачи мамлакатлар томонидан барча ЖСТ аъзолари учун уларнинг товарлар ва хизматларнинг ички бозорига кириши бўйича имтиёзларни мувофиқлаштириш, шунингдек, мажбуриятларни бажариш муддатларига тегишли. Кўп томонлама механизм даражасидаги музокаралар ЖСТга аъзо бўлишнинг асосий қоидаларига мувофиқ ва икки томонлама даражада - муайян ҳамкор давлатлар билан ички бозорларга ўзаро кириш имтиёзлари бўйича олиб борилмоқда.
ЖСТга аъзо давлатларнинг ҳуқуқларини қўлга киритиш орқали аъзо бўлган томон ташқи бозорларда камситиш чораларини тўхтатишга ишониши мумкин. Ушбу шарт бажарилмаган тақдирда, ҳар қандай иштирокчи давлат қарорлари сўзсиз бажарилиши учун мажбурий бўлган низоларни ҳал қилиш органига мурожаат қилиш имкониятига ега. Aгар ЖСТ мажбуриятлари ва келишувлари бажарилмаса, янги қўшилган мамлакатлар ҳам ўз експортига нисбатан халқаро ишбилармон доиралар, бирлашмалар ва експортчи-ишлаб чиқарувчилар уюшмалари томонидан камситувчи ҳаракатларга олиб келиши мумкин.
Учинчи босқичда Ишчи гуруҳ доирасида келишилган ва ЖСТ Бош кенгаши томонидан тасдиқланган ариза берувчи мамлакатларнинг миллий бозорларига киришни ўзаро еркинлаштириш ва ЖСТга аъзо бўлиш шартлари бўйича икки томонлама музокаралар натижалари расмийлаштирилади. Натижалар қуйидаги расмий ҳужжатларда қайд етилади:
1) Ишчи гуруҳнинг музокаралар натижаларига кўра қўшилган давлат томонидан ўз зиммасига олган мажбуриятлар тўпламини акс еттирувчи ҳисоботи;
2) товарлар савдоси ва қишлоқ хўжалигини қўллаб-қувватлаш соҳасида ариза берувчи мамлакатлар томонидан тариф имтиёзлари бўйича мажбуриятлар рўйхати;
3) миллий хизматлар бозорига кириш бўйича аниқ мажбуриятлар рўйхати;
4) икки томонлама ва кўп томонлама даражаларда еришилган келишувларнинг ҳуқуқий тасдиғи сифатида қўшилиш баённомаси.
Тўртинчи босқич барча ҳужжатлар тўпламини номзод мамлакат қонун чиқарувчи органи томонидан ратификация қилиниши ва ЖСТ вазирлар конференсияси томонидан ушбу ташкилотнинг тўлиқ аъзолигига қабул қилиниши тўғрисида қарор қабул қилиниши билан якунланади. Шундай қилиб, мамлакатларни ЖСТга қабул қилиш тартиби тўғрисидаги якуний қарор кенг кўламли келишув натижасидир.
