Ҳудудий (маҳаллий) ҳокимият органлари учун бюджетдан ташқари жамғармаларнинг зарурияти, роли ва аҳамияти

1) Ҳудудий (маҳаллий) ҳокимият органлари учун бюджетдан ташқари жамғармаларнинг зарурияти, роли ва аҳамияти.
Ҳудудий (маҳаллий) ҳокимият органлари бюджетдан ташқари жамғармалар ташкил этиши мумкин, уларга қуйидагилар киритилади:
фуқаролар, корхоналар, муассасалар, ташкилотларнинг, бундан бюджет ташкилотлари мустасно, ихтиёрий бадаллари ва хайриялари;
қонун ҳужжатларида тақиқланмаган бошқа бюджетдан ташқари маблағлар.
Маҳаллий ҳокимият органлари вилоят, туман, шаҳар бюджетдан ташқари жамғармаларининг маблағлари шахсий ғазна ҳисобварақларида туради, олиб қўйилмайди ҳамда тегишли халқ депутатлари Кенгаши ва ҳокимнинг қарорига кўра сарфланиши Ўзбекистон Республикасининг “Маҳаллий давлат ҳокимияти тўғрисида”¹ ги қонуни билан белгиланган.


2) Ижтимоий ва маданий тадбирларни ўтказишда ҳудудий (маҳаллий) бюджетларнинг харажатлари.
Ўзбекистон Республикаси ва Қорақалпоғистон Республикаси вазирликлари, идоралари ва ҳокимиятлар бошқармалари ва бўлимлари марказлаштирилган ҳолда амалга ошириладиган харажатлар бўйича уларнинг ўзини сақлаш учун харажатлар сметасидан ташқари ташкилотнинг марказлаштирилган тадбирлари учун харажатлар сметасини тузадилар.
Бунда, Ўзбекистон Республикаси ва Қорақалпоғистон Республикаси вазирликлари, идоралари ва ҳокимиятлар бошқармалари ва бўлимлари томонидан марказлаштирилган ҳолда бир неча тадбирлар (тизимдаги барча ташкилотлар бўйича қўриқлаш хизматини тўлаш, хизмат кийимини сотиб олиш, ягона ахборот-компьютер тизимига хизмат кўрсатиш, семинарлар ўтказиш ва бошқалар) бўйича харажатлар амалга оширилаётганда, харажатлар сметасига ҳар бир тўланадиган марказлаштирилган тадбирлар бўйича ҳисоб-китоблар илова қилинади.


3)Ҳудудий (маҳаллий) бюджетларнинг тузилиши ва хусусиятлари.
Бюджет тузилиши (тузилмаси) - давлат бюджетини ташкил этиш билан боғлиқ бўлган муносабатлар мажмуи (унинг ички бўлинмалари таркиби ва тузилмаси, улардан фойдаланиш соҳаларининг функционал чекланганлиги, ўзаро бўйсунувчанлиги, ўзаро алоқадорлиги ва таъсирчанлиги ҳамда ҳуқуқий томонларини инобатга олган ҳолда)ни билдиради. Ҳар бир мамлакатнинг бюджет тузилмаси унинг миллийдавлат ёки маъмурий-ҳудудий тузилиши билан белгиланади².
Бюджет тузилиши давлат бюджети ва мамлакат бюджет тизимининг ташкил этилишини, унинг алоҳида бўғинлари ўртасидаги ўзаро муносабатларни, бюджет тизимига кирувчи бюджетларнинг фаолият юритишини, уларнинг ҳуқуқий асосларини, бюджетларнинг таркиби ва тузилишини, бюджет маблағларини шакллантириш ва улардан фойдаланиш тартиб-тамойилларини белгилайди.
Ўзбекистон Республикаси бюджет тузилмасининг бўғинлари ҳам ўз навбатида таркибий тузилишга эга.
Давлат бюджети қуйидаги даражадаги бюджетлардан иборат:
1) Ўзбекистон Республикасининг республика бюджети;
2) Қорақалпоғистон Республикаси бюджети, вилоятлар ва Тошкент шаҳар маҳаллий бюджетлари.
Маҳаллий бюджет - давлат бюджетининг тегишли вилоят, туман, шаҳар пул маблағлари жамғармасини ташкил этувчи бир қисми бўлиб, унда маълум маъмурий бирликнинг даромадлар манбалари ва улардан тушумлар миқдори, шунингдек, молия йили мобайнида аниқ мақсадлар учун ажратиладиган маблағлар сарфининг йўналишлари ва миқдори назарда тутилади.
Қорақалпоғистон Республикасининг бюджети - давлат бюджетининг Қорақалпоғистон Республикаси пул маблағлари жамғармасини ташкил этувчи бир қисми бўлиб, унда мазкур ҳудуднинг даромадлар манбалари ва улардан тушумлар миқдори, шунингдек молия йили мобайнида аниқ мақсадлар учун ажратиладиган маблағлар сарфининг йўналишлари ва миқдори акс эттирилади.
Қорақалпоғистон Республикаси бюджети Қорақалпоғистон Республикасининг республика бюджетини ҳамда республикага (Қорақалпоғистонга) бўйсунувчи туманлар ва шаҳарлар бюджетларини ўз ичига олади. Вилоятлар маҳаллий бюджетлари тузилмасига вилоят бюджети, вилоят таркибидаги туманлар ва шаҳарларнинг бюджетлари киради. Туманга бўйсунадиган шаҳарлари бўлган туманнинг бюджети эса туман бюджетини ва туман бўйсунувидаги шаҳарлар бюджетларини ўз ичига олади. Буни 1-расмда кўришимиз мумкин. Тошкент шаҳар маҳаллий бюджети тузилмаси шаҳар бюджети ва шаҳар таркибига кирувчи туманларнинг бюджетларидан иборат.