Учун масъуллар- лаборантлар Қорабаева Д., Эргашева Ю

град μ^A μA μA μA μA -90 0.2 0.0 29.0 39.4 31.2 -80 4.0 3.2 24.2 39.4 37.7 -70 11.9 11.2 20.8 39.7 44.2 -60 24.0 21.7 19.5 39.7 49.7 -50 37.1 35.2 20.7 39.7 54.4 -40 51.2 48.9 24.2 39.4 57.4 -30 64.5 61.2 29.2 39.2 58.0 -20 74.2 70.9 35.4 38.5 56.2 -10 80.5 76.7 41.7 38.2 52.0 0 83.2 78.2 47.8 37.7 46.4 10 81.4 75.7 53.2 37.2 39.7 20 74.0 68.5 56.2 37.2 33.3 30 62.5 57.4 57.2 37.2 27.1 40 49.2 43.9 56.2 37.7 22.4 50 34.2 33.2 52.7 38.2 19.6 60 21.2 18.4 47.4 38.2 19.2 70 9.7 8.4 41.2 38.4 20.9 80 3.0 1.7 34.7 39.0 25.1 90 0.7 0.0 28.7 39.2 30.5 1-жадвал

Ҳолат  30° 45° 60° град μ^A μA μA -90 0.0 71.9 56.1 -80 3.5 69.1 43.9 -70 11.7 63 31.7 -60 23.4 52.9 19.3 -50 35.6 42.1 9.5 -40 48.6 29.4 2.4 -30 60.3 17.7 0 -20 69.6 8.0 2.0 -10 74.5 1.9 8.4 0 75.0 0.0 18.8 10 72.0 2.8 30.8 20 64.6 9.9 43.2 30 53.5 19.4 55.3 40 40.8 31.4 64.4 50 28.6 43.9 70.9 60 16.5 54.9 72.8 70 6.8 63.8 70.6 80 1.3 69.7 64.6 90 0.2 71.3 54.8 2-жадвал

2-жадва ярим тўлқин узунликли пластинканинг вазиятлари учун токни анализатор вазияти (α – бурчак) функцияси сифатида ўлчаш натижалари.
Олинган натижалар ва уларни баҳолаш
а ) Чорак тўлқин узунликли пластинка
Қутблагичдан чиқаётган электр майдон кучланганлиги вектори E₀ ва қутблагич билан чорак тўлқин узунликли пластинка орасидаги бурчак . t
вақт давомида ёруғлик нурининг икки ташкил этувчиси қуйидагича ифодаланди:


Иккиламчи ёруғлик синишида чорак тўлқин узунликли пластинка икки ёруғлик нури орасида йўллар фарқини юзага келтиради. Чорак тўлқин узунликли пластинкадан чиқаётган бу икки нур ўзаро қўшилади ва параметрлари қуйидаги


тенгламалар орқали ифодаланувчи натижавий нур ҳосил бўлади.
Бу тенгламалар векторнинг тўлқин тарқалиш йўналишида айланади, яъни аниқ белгилаб қўйилган X ва Y ўқларига перпендикуляр бўлади (1-расм). ва бурчаклар учун биз чорак тўлқин узунликли пластинкадан ўтгандан кейин интенсивлиги
I₀

Ифода билан аниқланувчи ясси қутбланган ёруғликни оламиз. Бу натижалар 3-расмда келтирилган тажриба катталиклари билан мос келади:

3-расм.

I ток анализатор вазияти функцияси сифатида, қора нуқталар чорак тўлқин узунликли пластинкасиз ва қизил нуқталар вазиятда чорак тўлқин узунликли пластинка қўйилгандаги

I ток анализаторнинг чорак тўлқин узунликли вазиятларида ( вазияти функцияси сифатида бурчак учун

ва айланиш векторининг қиймати қуйидагига тенг:

4-расм

Ёруғлик доиравий қутбланишга эга ва унинг интенсивлиги :

Ёруғлик анализаторнинг барча вазиятларида (α) интенсивлик йўқотишларисиз ўтади. Бу 4-расмда кўрсатилган тажриба натижалари билан тўла мос келади.
Анализаторнинг , , дан ташқари барча вазиятларида ўтаётган ёруғлик элиптик-қутбланган бўлади. векторининг охири ёруғликнинг тарқалиш йўналишига нисбатан параллел бўлиб, ярим ўқлари а ва в бўлган элипс чизади:


Тажриба натижаларига кўра 4-расмда келтирилган ёруғлик интенсивлиги анализатор ва чорак тўлқин узунликли пластинка орасидаги бурчакнинг ихтиёрий қийматлари учун (бу ерда ва ) қуйидагига тенг бўлади:

б) Ярим тўлқин узунликли пластинка.
Ярим тўлқин узунликли пластинка (ёки иккита чорак тўлқин узунликли худди шу йўналишга эга иккита пластинка) учун тажриба натижалари 5-расмда келтирилган.
Ярим тўлқин узунликли пластинка ясси қутбланган ёруғликни ғосил қилади. Пластинка турли вазиятлари учун фақат қутбланиш текислиги ўзгаради холос. Масалан, агар пластинканинг вазияти га яқин ўзгарса қутбланиш текислиги га ўзгаради.
Максимал ва минимал қийматлар ўзгармаган. Бу ўз навбатида чорак тўлқин узунликли пластинкада олинган натижалардан фарқ қилади.

Ярим тўлқин узунликли пластинканинг турли ҳолатлари учун I ток анализатор вазияти функцияси сифатида,

5-расм.
Қўшимча маълумотлар

Дисперсия сабабли тўлқин пластинка фазалар фарқини беради ва бу фарқ ёруғликнинг тўлқин узунлигига боғлиқ. Тўлқин узунлигига каррали пластинкалар маълум тўлқин узунлигидаги диапазонда ишлаш учун яратилган. Бу ерда қўлланилаётган тўлқин узунлигига каррали пластинкалар сариқ ёруғлик учун энг яхши фазалар фарқини беради. Спектрнинг кўринувчан соҳасидаги ўртамиёна дисперсия сабабли четланишлар унча катта эмас. Тўлқин узунлигига каррали пластинкаларга ёруғлик перпендикуляр тушганда энг яхши самара беради. Ёруғлик нурининг унча катта бўлмаган тарқалиши тажриба натижаларига таъсир қилмайди.

11 ИШ. ҚАНД ЭРИТМАЛАРИДА ҚУТБЛАНИШ ТЕКИСЛИГИНИ АЙЛАНИШИ.
Ишнинг мақсади:

• 
  Иккита ўзаро кесишувчи қутблагичлар ёрдамида концентрациялашган қанд эритмасида ёруғликнинг қутбланиши текислигининг айланишини кузатиш.
  
• 
  Ёруғликнинг 3 та турлича ранглари учун айланиш (бурилиш) бурчагини аниқлаш.
  

Ишнинг қисқача назарияси.
Оптик фаоллик бу баъзи моделларнинг хусусиятларидан бири бўлиб, бунда чизиқли қутбланган ёруғлик моддадан ўтаётганда қутбланиш текислиги айланади (бурилади). Бу ҳодиса айрим моддолардагина кузатилади. Бунда модданинг молекуляр тузилиши, модда ичидан ўтаётган ( тарқалаётган). Моддада тарқалаётган турли фазовий тезликларга эга ёруғликнинг ўнг ва чап айланма қутбланишига олиб келади. Чизиқли қутбланган ёруглик эритмадан ўтаётганда унг айланишли ва чап айланишли қутбланган ёруғлик нурларига ажралиши мумкин. Бу икки нур турли фазовий тезликларда тарқалади, чунки улар ўтаётган ёруғлик босиб ўтган йўлга пропорционал бўлган фазолар фарқига эга. Бу икки нур бу йўлни босиб ўтгандан кейин, уларнинг қўшилиши натижасида яна чизиқли қутбланган ёруғликка айланади ва унинг қутбланиш йуналиши дастлабки тўлқинга нисбатан айланади (бурилади). Бурилиш бурчаги модданинг молекуляр тузилиши, эритилган модда концентрацияси ва берилган тулкин узунлигидаги ёруғликнинг эритмадаги босиб ўтган йўлига боғлиқ. Бурилиш бурчаги мусбат ҳисобланади, агарда қутбланиш текислиги кузатувчига соат стрелкаси йўналишида ҳаракатланаётгандек кўринса. Соат стрелкасига тескари йўналишда бўлса бурилиш бурчаги маънфий ҳисобланади.
Ҳар қандай оптик фаол моддада асосан қутбланишнинг ўнг ва чап айланишли турлари кузатилиши мумкин. Бу икки турнинг (модифи-кациянинг) солиштирма айланишлари сон қиймати жиҳатдан тенг ва қарама-қарши ишорали. Бу икки турдаги қутбланишларнинг қушилиши бурилиш бурчагини камайтиради. Агар аралашишда ҳар икки тур тенг пропорцияларда мавжуд бўлса, бундай аралашишга рацемат (оптик изомерлар аралашмаси) дейилади.
Тажрибада қутбланиш текислигининг бурилишини (айланишини) икки кесишувчи қутблагичлар ёрдамида аниқланади. Сахарозанинг концентрациялашган D⁺ эритмаси оптик фаол модда сифатида ишлатилади. D⁺ белгилаш бу модда қутбланиш текислигини ўнг томонга айлантиришини билдиради.