Uchquduq tuman kasb-hunar maktabi

Armatura o‘zaklarini vannacha usulida payvandlash:

a)gorizontal o'zaklar 1 qolip: 2 plastinalar; b) vertikal o'zaklnr, d) gorizontal o‘zaklar, elektrodlar tarog'i bilan: 1-elektrodlar: 2- mis yoki sopol qolip:3- o'zaklar.

Payvand konstruksiyalarning har xil konstruktiv shakllarini yagona talab bo'yicha tasniflash qiyinchilik tug'diradi. Ularni maqsadli qo’Iash bo'yicha (vagon. paroxod, aviatsiya va boshqalar bo'yicha), payvandlanayotgan clemcntlarning qalinligiga nisbatan (yupqa devorli va qalin devorli), ashyo bo'yicha (po'lat, aluminiy. titan va boshqalar), tanovar (zagotovka)lar olish usuli bo'yicha (tunukali. yon-tomonli, payvand-quyilgan, payvand-bolg‘alangan va payvand-shtamplangan) tasniflash mumkin. Namunaviy tex­nologik jaravonlarni tashkil ctishni ishlatish kuchlanishi xususiyati va konstruktiv shakliga nisbatan olinsa maqsadga muvofiq bo’ladi. Bu qiymatlar bo'yicha panjarali payvand konstruksiyalar, balkalar, qobiqlar, transport korpusi konstruksivalari va mashina dc- tallari va qurilmalari olinadi.

Panjarali konstruksiya - bu yon tomon I i prokatlar yoki quvurlarning o'zaklar tizimi. Bu konstruksiyalar shunday biriktiriladiki. bunda o'zaklar cho'zilish yoki siqilishga, ayrim hollarda bo‘ylama egilishga sinaladi. Bularga fcrmalar, machtalar, ustunlar, armaturali panjaralar va karkaslar kiradi.

Balkalar deb, asosan, ko'ndalang egilishga ishlaydigan tavrli, qo'shtavrli, qutili yoki boshqa xil kesimli konstruksiyalarga ayti­ladi. Ularga ko'ndalang va bo'ylama ko'prik kranlarning balkaIari, kran osti yo’li balkalari, qurilish ustunlari va boshqalar kira­di. Qutili konstruksiyalar ikki turga bo’linadi: ortiqcha bosimda (sig'imlar, idishlar va quvurlar) va o'zgaruvchi kuchlanish va yu­qori haroratda ishlovchi (sement o'choqlarining aylanuvchi korpuslari. quvur tcgirmonlari va hokazolar).

Transport korpusli konstruksiyalar dinamik kuchlanishga ishlaydi. Ulardan minimal og’rlikda yuqori qattiqlik talab etiladi. Ularga paroxodlar, uchuvchi apparatlar, vagonlar korpusi, avio- mobil kuzovlari kiradi. Mashina detallari va qurilmalari o'zga­ruvchan tez takrorlanuvchi kuchlanishlarda ishlaydi. Payvandlash­da ularning tavsifli talablari, bu aniq o’lchamlarini olishdir. Bun day buyumlar, masalan: staninalar, vallar, tranzistorlar, membranali tugunlardir.

Ishlab chiqarish buyumini o'zgartirish bo‘yicha sodir etilayotgan ishlab chiqarish jarayonining bir qismi texnologik jarayon deyiladi. Bitta ish joyida bajarib bo'lingan texnologik jarayonning qismi texnologik operatsiya deyiladi. Bunda ishlab chiqarish unumdorligini aniqlash uchun mehnatni texnik me'yorlash va jihozlar vuklanisi hisoboti uchun asosiy hisob qiymati hisoblanadi. Tugatilgan operatsiyaning qismini ishlatiladigan asboblar doimiyligi bilan va ishlov beriladigan yuzalar yoki уig'ishda biriktirilishiga o'tuxchi jarayon deyiladi.

Payvand konstruksiyani tayyorlashda texnologik jarayonni loyihalash uchun birlamchi ma’lumot bo'lib buyum chizmalari, texnik shartlar va ishlab chiqish dasturi rejasi hisoblanadi. Chizmalari texnik shartlar tanovar ashyolari ular konfiguratsiyasi, o’lchamlari, payvand birikma turlari, jihozlar va ashyolarga qo‘yiladigan talablar hamda texnologik va nazorat operatsiyalarini bajarish talabi va payvand birikmaning sifat ko'rsatqichlari malumotlarini tashkil etadi. Payvand birikmaning sifati talabi, kuchla- nishga ishlatish va avariya holati vujudga kelishi nisbatini hisobga olgan holda sifat talabi qo'yiladi. Bu talablar bo‘yicha hamma pay­vand buyumlar shartli ravishda uch guruhga bo'linadi. Birinchi guruh — bu alohida o'ta ma’suliyatli bo'lib, bu konst ruksiyalarning buzilishi oqibatida insonlar qurbon bo'lishlari ham mumkin. Bularga bosim ostida ishlaydigan idishlar, og'ir va yuk ko'taruvchi mashinalar, transport qurilmalari va boshqalar kiradi. Ikkinchi guruhga - ma’suliyatli buyumlar kiradi, bularning buzilishi katta moddiy yo'qotishlarga olib keladi. Bularga. masalan, mahsulot ishlab chiqarish texnologik liniyalarida o‘matiIgan qurilmalar kira­di. Uchinchi guruh - bu ma’suliyatsiz buyumlar.

Ishlab chiqarish dasturi ma’lum aniq muddat (oy, yil) mobavnida ishlab chiqarilishi kerak bo’lgan buyumlar soni haqidagi ma’Iumotlar to'plamidan iboratdir. Bu ma’lumotlar jihozlar tanlash uchun, mexanizatsiya vositalari va texnologik qurilmalar tan­lash uchun asos bo'lib xizmat qiladi.

Ishlab chiqarish dasiuri hisobiga ko ra texnologik jarayonning iqtisodiy unumdorligi baholanadi. Texnologik jarayon har bir alo­hida operatsiyani eng mukammal bajarish shartlarini ta'minlashi lozim. Texnologik jarayon nafaqat maksimal ravishda qo'l meh- natini almashtirishi. balki butun ishlab chiqarishni hisobga olishi kerak. Kam seriyali va scriyali ishlab chiqarishda buyum va tanovarlarni keng o'lcham turlari diapozoni uchun mo’ljallangan quril­malar va universal jihozlar ishlatilishi nazarda tutilishi kerak. Ko’p seriyali va hajmli ishlab chiqarishda yanada murakabroq bo'lgan avtomatik va rotor liniyalar tarkibidagi ixtisoslashtirilgan jihozlar ishlatiladi. I.ekin ixtisoslashtirilgan jihozlar liniyalari qimmat va buyumni almashtirishda qayta tiklash imkoni bo’lmaydi. Shuning uchun qayta tiklanuvchi, moslanuvchi avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish tizimlarini qo’lIash fovdaliroqdir. Ularni sanoat robotlari asosida ishlab chiqish mumkin. Sanoat robotlarining universalligi amaliy jihatdan inson bajarayotgan xohlagan operatsiyani avtomatlashtirish imkonini beradi. dasturlar almashish tezligi esa xuddi shunday inson xizmat ko'rsatayotgan ishlab chiqarish moslashuvchanligini ta'minlash imkoniga ega.

Payvand konstruksiyani tayyorlash texnologik jarayoni ketma- ket bajariladigan asosiy tayyorlash, yig’ish. payvandlash, nazorat qilish, pardozlash operatsiyalarini va qo'shimcha transportirovka qilish, kantovka qilish va boshqa xil operatsiyalarni o'z ichiga ola­di. Shularga asosan texnologik tizim bo'yicha payvandlash ishlab chiqarish bo'limlari tashkil ctiladi.

Payvand konstruksiyalarni tayyorlash texnologik jarayonlarini Ioyihalash yagona texnologik hujjatlar tizimi (YTHT) ga aso­san bajariladi. Unda davlat standartlari. ishlab chiqarish holatlari qoidalari o'rnatilgan hamda texnologik hujjatlarni olib borish va ro'yxatga olish talablari kiritilgan.

19. 
    Uchma-uch birikmalarni payvandlashda payvandlanayotgan Qo’lda yoyli Payvandlash qalinligiga nisbatan elektrod simi diametri
    

Payvandlanadigan Qo’lda yoyli Payvandlash qalinligi, mm	0,5–1,5	1,5–3	3–5	6–8	9–12	13–20
Elektrod simining diametri, mm	1,5–2,0	2–3	3–4	4–5	4–6	5–6

Elektrod diametri katta bo‘lsa, payvandlashda ish unumi oshadi, lekin payvandlanadigan Qo’lda yoyli Payvandlash erishi mumkin, vertikal va ship holatdagi choklarni ishlash qiyinlashadi, chok tubi chala erishi mumkin. Shuning uchun ham ko‘p qatlamli chokning birinchi qatlami hamma vaqt diametri 4 – 5 mm elektrod bilan payvandlanadi. U-simon ishlangan chokning barcha qatlamlarini bir xil (maksimal yo‘l qo‘yilgan diametrli) elektrod bilan payvandlash mumkin.
Vertikal va ship choklar diametri 5 mm dan ortiq bo‘lmagan elektrodlar bilan payvandlanadi. Chatim (har joydan tutashtirish) choklar va eritib yotqiziladigan kichik kesimli valiklar diametri 5 mm dan ortmaydigan elektrodlar bilan bajariladi.
Tok kuchi kam bo‘lsa, issiqlik payvandlash vannasiga yetarli darajada kelmaydi va asosiy Qo’lda yoyli Payvandlash bilan eritilgan Qo’lda yoyli Payvandlash yaxshi birikmasligi mumkin. Natijada payvand birikmaning mustahkamligi keskin kamayadi. Tok haddan tashqari kuchli bo‘lganida, payvandlashni boshlagandan keyin sal vaqt o‘tishi bilan elektrod qizib ketadi, uning metali tez erib chokka oqib tushadi. Natijada chokka eritib qo‘shiladigan Qo’lda yoyli Payvandlashdan ortiqcha tushadi, elektrodning suyuq metali erimagan asosiy Qo’lda yoyli Payvandlashga tushib qolgudek bo‘lsa, chala payvandlangan joylar hosil bo‘lish xavfi tug‘iladi.
Kam uglerodli po‘latni pastki holatda uchma-uch qilib payvandlash uchun tok miqdorini tanlashda akad. K. K. Xrenovning quyidagi formulasidan foydalansa ham buladi: